ناهيون، ته آهيون ڪير؟ - انجنيئر عبدالوهاب سهتو (Engr. Abdul Wahab Sahito)

ناهيون، ته آهيون ڪير؟

غلام مصطفى ناهيون جي ڪتاب ”ناهيون“ جو مهاڳ

انجنيئر عبدالوهاب سهتو

رب تعاليٰ، ڪائنات جوڙڻ کان پوءِ، ڌرتيءَ تي آدم کي پنهنجي خليفي يا نائب طور موڪليو ته جيئن سندس تسبيح تقديس سان گڏ سندس فرمانبرداري ڪري ۽ سندس ذات جي وڏائي ۽ واکاڻ ڪري.

ڌرتيءَ تي ٽڙيل پکڙيل ماڻهن جي سڃاڻپ ۽ شناخت لاءِ، هر هڪ جي شڪل شبيھ ۾ فرق رکيائين. مهانڊن ۽ رنگ جي فرق کان علاوھ، ذات ۽ نسب، قوميت ۽ ٻوليءَ جو فرق پڻ رکيائين. ان کان علاوه مذهبي فرقي بندين ۽ گروهن جو تفاوت، دنيا اندر پڻ ڪارفرما رکيائين.

انهن کان علاوه لقبن القابن سان پڻ نوازيائين ته جئين هر هڪ، امتيازي حيثيت سان سڃاتو وڃي. فوقيت پوءِ به انهن شين کي نه ڏنائين. ان لاءِ وٽس ماڻُ ۽ ماپو، تقويٰ ۽ اخلاص جو آهي. پنهنجي نالي ۽ ذات، ٻولي ۽ قوم سان هر هڪ کي دل ۾ محبت آهي. سڀڪو پنهنجي پاڻ کي معتبر ڄاڻائڻ لاءِ، پنهنجي وڏڙن جي ڪارنامن کي ساراهيندو آهي. انهن جي ڪيل ڪُڌن ڪمن کي به ان ڪري پيو وڌائي چڙھائي پيش ڪندو آهي ته جيئن ٻين مٿان، پنهنجي پاڻ کي اعليٰ نسب هئڻ وارو ظاهر ڪري.

اهو ئي سبب آهي جو شروعات کان وٺي، ماڻهو پنهنجي وڏڙن جا شجرا جوڙڻ ۽ انهن کي ياد رکڻ جي ڪوشش ڪندا آيا آهن. هر هڪ ڪڙم يا قبيلي وارن، پاڻ کي عالي النسب ظاهر ڪرڻ لاءِ، خاندان جي ارڏن ۽ معتبر ماڻهن بابت، وڏا طومار ٻڌا ته جيئن ٻين مٿان سندن اثر ويهي. ائين ٻين به ڪيو. جيڪي وڏڙن جون خوبيون پاڻ نه بيان ڪري سگهيا، تن اکرن ۽ لفظن جوڙڻ جي ماهرن کان قصا ۽ شجرا جوڙائي، سندن ئي آواز ۾ بيان ڪرايا. ائين ڀَٽن ۽ ڀانن، قصہ-خوانن ۽ قصيده گو ماڻهن جو طبقو وجود پذير ٿيو. جيڪو پنهنجي شيرين زبانيءَ سان سست قومن کي به چست، سُڃين کي سايون ۽ ڪنجوسن کي سخي ظاهر ڪرڻ لڳو. سندن تعريف ۾ زمين آسمان جا ٻئي ڪولابا ان ڪري ملائڻ جا جهد ڪيا ويا ته جيئن ان قوم کي ٻين قومن مٿان شرف حاصل هجي.

اها ٻي ڳالھ آهي ته ان قسم جي شرف کي، اسلام اچڻ سان يڪسر ڪٽي ڦٽو ڪيو. وٽس امتياز، رنگ ۽ نسل کي ناهي. يعني گوري کي ڪاري تي ۽ ڪاري کي گوري تي ڪا فوقيت ناهي. نه وري عربيءَ کي عجميءَ تي ۽ عجميءَ کي عربيءَ تي ڪا فوقيت آھي. وٽس امتياز ۽ شرف جا ماڻَ ماپا، جدارا آهن. وٽس هر انسان ته ڇا، هر ساهدار جو قدر آهي. ان جي اعمالن جي تور تڪ، ان جي اخلاص ۽ ايمان جي حلاوت سان ٿيندي.

جيئن ته ذات پات واري ڇات ڇوت کي شرف ڀلي نه ڏجي پر سڃاڻپ ۽ شناخت طور ان کي ياد ضرور ڪيو ٿو وڃي. تنهن ڪري ذاتين ۽ قومن بابت، اسماءُ الرجال ۽ عمرانياتي علوم جو وجود ۾ اچڻ به هڪ آفاقي امر آهي. اهو ئي سبب آهي جو هر ماڻهو پنهنجي ذات سان محبت ڪندي، وڏڙن جا شجرا ۽ نسب-ناما جوڙي ٿو ۽ ياد ڪري ٿو. جيئن ته ذات، ڪانون کي به پياري آهي، پوءِ انسانن کي ڇو نه هوندي؟

اڄ ته رتَ رتَ کي باھ لڳل آهي. هر ماڻهو، نفسا نفسيءَ جي گهما گهميءَ ۾ غلطان آهي. کيس ٻين جي جان ته ڇا، پنهنجي جان جي به خبر ناهي. ذات وارن ۽ ويجهن مٽن مائٽن کان هر ڪنهن کي ڪا نه ڪا شڪايت، ڪنهن نه ڪنهن پهتل اهنج سبب ضرور آهي. ان کي ڪهڙي مٿي تي پئي آهي جو ويٺو سندن ڳڻ ڳائي، نسب ناما ٺاهي ۽ مٿن ڪوڙن ڪارنامن جا قصا کڻائي.

ڪيڏي به ڪوسائي ۽ ڪاوڙ هجي، تڏهن به رت دانگيءَ تي وري پوندو آهي. رت پاڻيءَ کان گهاٽو آهي. پاڻي ٿي وهڻ وارو ناهي. منجهس نانگ جي زهر جي ملاوٽ ناهي جو پاڻيٺ وانگر وهي وڃي. جڏهن ماڻهو پنهنجي عزيزن قريبن کان، دنيا جي ڦيرين گھيرين سبب، ٿورو وٿيرڪو ٿئي ٿو ته کين ياد ڪري آسيس ۽ آٿت وٺي ٿو. پنهنجي سڃاڻپ ۽ شناخت کي وڌائڻ خاطر، وڏڙن جي بهادريءَ ۽ شجاعت، علمي ۽ قلمي ڪارنامن وغيره کي ساري پاڻ کي تشفي ڏئي ٿو.

انسانُ دنيا اندر، موتين ۽ مڻين وانگر ٽڙيل پکڙيل آهي. جڏهن اهو ذات پات جي لڙهيءَ ۾ پوئجي ٿو وڃي ته کيس ڳولڻ آسان ٿيو وڃي. سندس سرنامو نکري نروار ٿو ٿئي. جيئن هٿ ۾ جهليل موبائيل فون کي، ٻئي فون سان ڪنٽري ڪوڊ، ايريا ڪوڊ ۽ انفرادي ڪوڊ ذريعي ڳولڻ آسان آھي. بئنڪ جي ھڪ اڪائونٽ مان ٻي بئنڪ جي ٻئي اڪائونٽ ۾ پئسا منتقل ڪرڻ، ڪنٽري ۽ ايريا، بئنڪ ۽ پرسنل ڪوڊ ملائڻ سان، اتي پهچيو وڃجي. رائيونڊ جهڙي سالياني اجتماع اندر حلقي، گلي ۽ بانس نمبرن جي ذريعي منجهس ويٺل ماڻهوءَ کي ڳولڻ آسان ٿيو وڃي. حج جهڙي وڏي اجتماع ۾ منيٰ جھڙي وڏي ميدان اندر مڪتب، ملڪ ۽ خيمي نمبر جي هئڻ سان، حاجيءَ کي ڳولڻ آسان ٿيو وڃي. ائين ئي دنيا اندر، ڪروڙين انسانن اندر آيل ۽ ھڪ جيتڙي وانگر جيءُ وٺي ساھ کڻندڙ ۽ پلجندڙ فرد کي به ڪن ايامن تائين، ذات پات ۽ حسب نسب ذريعي، ڳولهي نروار ڪرڻ آسان ٿيو وڃي.

اهو ئي سبب آهي جو هر ڪو پنهنجي ذات ۽ قوم، نسب ۽ حسب کي ياد ڪري ٿو. شجرا لکي ۽ لکرائي ٿو. منجهن هر فرد جي نشاندهي ڪري ٿو. پاڻ کي ڪنهن امتيازي جاءِ تي بيهارڻ جي جستجو ڪري ٿو. ذات بابت چوڻين ۽ پهاڪن کي ڪٺو ڪرڻ جي جستجو ڪري ٿو. جن چوڻين ۾، ڪنهن قوم جي ڳجهي نموني تعريف ٿيل آهي ته يڪدم پنهنجي ذات ڏانهن منسوب ڪري ٿو. مثال طور؛

- هڪ لنڊيءَ، ست ٻرڙا کاڌا.

- سهتا، ستن نانگن جا کاڌل.

مٿين ڪهاوتن ۾ ساڳيو ئي، لڪل بهادريءَ وارو جذبو ڪارفرما آهي، جنهن تحت هر قوم اها ڪهاوت پاڻ ڏانهن منسوب ڪرڻ لاءِ تڪبندي ڪئي آهي. ان سان ٻيو نه پر پنهنجي ذات وارن کي دلير ۽ بهادر ثابت ڪرڻ جي هڪ فضول ڪوشش ڪئي وئي آهي. حالانڪ بهادري ۽ شجاعت ته پري جي ڳالھ آهي، ڏات به ذات تي ناهي. جو وهي سو لهي وارو تڪويني رواج، دنيا اندر موجزن آهي. ان کان ڪا به قوم ۽ نسل، بچيل ناهي. نه ڪنهن کي سونهن سڪايو آهي ۽ نه ڪنهن کي عقل منجهايو آهي. هر هڪ پنهنجي ذهني خبط ۾ پُر-باش آهي. ڪو ڪنهن تي فلڪ آڻڻ لاءِ تيار ناهي. سيد آهي ته ميرو هجڻ جي باوجود پنج-سيرو آهي. سھتو آھي ته سيٽ کان سواءِ ناھي. ناھيون به نانگن کاڌل آھي. موچي ۽ مينگهواڙ، ڪنڀر يا حجم، واڍو يا ڪوري، ڀلي ڪاسبي هجن پر الکاسب حبيب الله واري مدد تحت، انهن جو به وڏو شان آهي. Dignity is in labour تحت، اهي به شانائتا مانائتا آهن. جڏهن ٺِڪر ۽ چمڙي جون مهرون سڪہ رائج الوقت هيون، تن ڏينهن ۾ ڪنڀرن ۽ موچين جي، بادشاهن جي دربارن ۾ ڇا حيثيت هوندي، ان جو اندازو اڄ جي finance ماهرن جي عزت مان لڳائي سگهجي ٿو. جيڪي ڪوري، ڪپڙو اڻي، ڏيساور سان ملڪي واپار کي فروغ ڏيندا هيا. تن جي حيثيت جو اندازو اڄ جي ڪارخانيدارن جي حيثيت ۽ لئه مان لڳائي سگهجي ٿو. اهو ئي سبب هيو جو، هڪ مينگهواڙ/ موچيءَ کان جڏهن ڳوٺ ۾ موجود ذاتين ۽ نسبن بابت پڇيو ويو ته ٺھ پھ وراڻيائين؛

- هيڪ گهر ھون رو، هيڪ گهر قاجي رو، باقي ڊاڊ ڊوڍ- (ٿري، چوڻي)

- هڪ گهر سيد جو، هڪ گهر اسان پاڪ-روھي-پوٽن جو، باقي آ لاٽ لوٽ. (ساھتي)

ٿورو ڪندڙ قاضي ۽ سيد جي ذات کي ڇڏي، سهتي ۽ ٻرڙي تي ته ڪوري موچي به فلڪ آڻڻ لاءِ تيار ناهي. هر ڪنهن کي پنهنجي ذات تي ايترو فخر آهي. ڇو نه هجي؟ جنهن کي اسان گهٽ ذات ٿا سمجهون، ڇا ان جي گهر، رات جو ڏيئو نه ٿو ٻري؟ ان جي گهر ۾ اوندھ ۽ بک سبب روشنيءَ ۽ کاڌي جو ڪال آهي؟ ڇا عزت النفس ۽ غيرت، ان مان نڪري وئي آهي؟ سڀ ڪجھ آهي. تنهنڪري ته هر پٿر پنهنجي جاءِ تي ڳؤرو آهي.

سال ۱۹۷۳ع ڌاري، اٺين درجي ۾، نور محمد هاءِ اسڪول حيدرآباد ۾ پڙهڻ دوران، ٻه ذاتيون ٻڌڻ ۾ آيون، جيڪي مون سان گڏ ٻين ڪيترن شاگردن لاءِ نيون پڻ هيون. هر ڪو انهن ذاتين کي ٻڌڻ کان پوءِ، ٿورو کلندو ضرور هيو. مراد اها ته ذات ڪهڙي قسم جي آهي. هڪ ناهيون، ٻي هڪڙو. هَڪڙو کي هاڻي، ھ تي زبر سان پڙهڻ پڄاڻان هاڪڙو درياھ جي تهذيبي ادوار مان گذريل ذات سمجهون ٿا. جڏهن ته ان وقت ھ تي زير ڏئي پڙھندا ۽ سڏيندا ھياسين. چوندا ھياسين؛ ھيءُ ھِڪڙو ته پوءِ ٻيو ڪير؟ ناهين بابت به ائين ته؛ هيءُ ناهيون ته پوءِ آهيون ڪير؟

ناهيون بابت ڇنڊ ڇاڻ، غلام مصطفيٰ ناهيون صاحب پنهنجي ڪتاب اندر ڪري ڇڏي آهي. جيڪا پڙهندڙ کي سولائيءَ سان اتي ئي سمجھ ۾ ايندي. اتي ئي پڙهڻ گهرجيس.

ليکڪ سان منهنجو خطن ۽ فونن، نيٽ ۽ اي ميل ذريعي ئي رابطو ۽ تعلق آهي. روبرو اڃا تائين ملاقات جو شرف حاصل نه ٿيو آهي. ٿيو ائين جو ڪينجهر رسالي، جيڪي نمبر ڪڍيا پئي، تن ۾ ناز سنائي صاحب ڪجھ نمبر ڪڍڻ لاءِ مون تي ذميواري رکي هئي. جن مان عبدالڪريم گدائي نمبر ته شايع ٿي ويو. باقي برڪت علي آزاد نمبر ۽ ذاتيون نمبر، جن جي ذميواري پڻ مون تي هئي، سي ڇپجڻ کان رهجي ويا. سلسلا ٽٽي ويا. ڪٺا ڪيل مواد رلي ۽ زماني جي دست برد ٿي ويا. جن کي پنهنجي تحرير جو اونو هيو تن ته ٿڙي ٿڦڙي ھِتي هُتي، اجتمائي نه ته انفرادي طور ڇپائي به ڇڏيا. ڪيترو مواد ته اڃا تائين به هيڏي هوڏي آهي. بهرحال غلام مصطفيٰ ناهيون صاحب، ناهيون ذات وارو مضمون موڪلي، وساري نه ويٺو. بار بار ناز کي فون ڪندو رهيو. جنهن منهنجو نمبر ڏيئي، جان ڇڏيس. جڏهن ته مواد، جيئن مون کي مليو هيو، تيئن ناز صاحب کي موڪلي ڇڏيو هيم. غلام مصطفيٰ وٽ به فوٽو ڪاپي نه هئي، جنهنڪري کيس ڏاڍي اڻ تڻ هئي. ڪيترا سال فونن ۽ خطن ذريعي رابطو رهيو. نيٺ الائي ڪٿان اهو مسودو کيس ملي ويو. اندازو آهي ته ناز ئي کيس هٿ ڪري ڏنو هوندو. سو ڏياري موڪليائين. وٽس اسلام آباد ۾ سنڌي ڪمپوزنگ جي سهوليت نه هئي، جنهن ڪري ترت ڪمپوزر کي ڏنم ته ڪاٿي گم نه ٿي وڃي. بهر حال کيس جس هجي جو هڙان وڙان ۽ هنجان گنجان مٿس خرچ ڪري ڇپرائڻ جا جتن ڪيا اٿائين ۽ پنهنجي ڪلهن کي هڪ قومي بار کان آجو ڪيو اٿائين. رب پاڪ کيس وڏي ڄمار ۽ وڏڙن جي ساڃاھ عطا ڪري.