رضوان گل ــ هڪ مستقل مزاج ليکڪ - ڊاڪٽر اسحاق انصاري (Dr. Ishaq Ansari)

رضوان گل ــ هڪ مستقل مزاج ليکڪ

ڊاڪٽر اسحاق انصاري

رضوان گل سنڌ جو هڪ سجاڳ ليکڪ آهي، سڀ کان وڏي ڳالهه اها آهي ته هو مستقل لکندڙن مان آهي سندس قلم ڪڏهن به سستي منجھان سُتو ناهي. مون کي ته ائين لڳي ٿو ته اسان جا ڪجھ ئي تخليقڪار شايد اهڙا آهن جيڪي ايتري مستقل مزاجيءَ سان لکندا رهندا هجن. رضوان گل نه رڳو ليکڪ آهي پر ان کان علاوه هن انٽرنيٽ تي سنڌي ٻوليءَ جي ليکڪن ۽ آرٽسٽن جا البم ۽ مختلف ڪتابن جا خوبصورت ٽائيٽل پڻ ٺاهيا آهن.

گلزار هڪ شاعر - اشفاق آذر (Ishfaq Aazar)

گلزار

هڪ شاعر!

اشفاق آذر

”سنگيت ڪنهن گهوڙي وانگر هوندو آهي ۽ شاعري ان جون واڳون، جنهن وسيلي توهان گهوڙي سواري ڪري سگهو ٿا!“ لفظن ۾ حيران ڪرڻ جي صلاحيت به هوندي آهي ته خوش ڪرڻ جي به، اهو انهيءَ تخليقڪار تي دارو مدار آهي ته هو انهن لفظن کي ڪيئن ٿو استعمال ڪري. اهي گلزار جا لفظ آهن، هڪ اهڙي شاعر جا، جيڪو  لفظن کي بي رنگ، بي بوءِ ۽ بي جان سنگي مجسمن بدران هڪ اهڙي زندگيءَ ۾ بدلائي ٿو، جنهن ۾ حرارت آهي ته حسناڪي به، هڳاءُ آهي ته حيرت به!

ريٽا شهاڻي - تاج جويو (Taj Joyo)

وئي هوءَ اُڏري اڪيلي اڪيلي...!

تاج جويو

من ته نه ٿو مڃي، پر موهن مدهوش چوي ٿو ته کيس لليتا فون ڪري چيو آهي ته، ”مميءَ جي ميز تي سوين ڪاغذ، اڌوريون ڪهاڻيون ۽ اڌورا گيت ٽڙيا پکڙيا پيا آهن، پر ممي هلي وئي، پرلوڪ پڌاري وئي!“الا! ڪجهه ڏينهن ئي ته ٿيا هوندا، جو ريٽا پوني مان فون ڪري، مون کان منهنجي طبيعت جي باري ۾ پڇيو هو، ته مون کيس چيو هو ته، ”دِيدي! پنهنجو خيال رکجو، سياري ۾ توهان کي سهڪو ٿيندو آهي، پنهنجي صحت جي سنڀال ڪجو“ ۽ هُن هميشه جيان وڏا ٽهڪ ڏيندي چيو هو، ”تاج! پريشان نه ٿي، آئون اڃا جيئري رهنديس.“ پر اڄ قلم کي لڙڪن ۾ ٻوڙي لکڻو پوي ٿو ته اڃا دادي سُندري اتمچنداڻيءَ کي سرڳواس ٿئي ٻه مهينا ست ڏينهن مس ٿيا آهن ۽ 16 سيپٽمبر تي سندس سدوري نياڻي آشا چاند، ”پوپٽي، سندري ۽ ڪلا پرڪاش“ جي انٽرويوئن تي مشتمل هڪ وڊيو ڪئسيٽ ”سنڌي ساهت جون ٽي برک ليکڪائون“ نالي سان، دبئي ۽ ممبئيءَ مان هڪ ئي وقت رليز ڪرڻ واري آهي ته هڪ ڏينهن اڳ ريٽا، پوني ۾ بوٽ ڪلب روڊ واري پنهنجي گهر ۾، ڌيءَ لليتا ۽ ڪمار سميت، اسان سنڌ ۽ هند جي سنڌي اديبن کي دلي صدمو رسائي، سرڳ لوڪ ڏانهن هلي وئي ۽ وڃي پوپٽي ۽ سندريءَ سان ملي، جڏهن ته ڪلا پرڪاش، اسان وانگر اڪيلي لڙڪ لاڙيندي رهجي وئي!

ريٽا سان منهنجي پهرين ملاقات 1987ع ڌاري سندس گهر، 8- فلورينا اسٽيٽس، بوٽ ڪلب روڊ، پوني ۾ ٿي هئي، جتي آئون، موهن ڪلپنا ۽ پنهنجي دوست جمن دربدر سان گڏ بنا اطلاع وڃي سندس مهمان ٿيو هوس. اُتي ڪچهريءَ دوران ريٽا جي شعري مجموعي ’منهنجي حد آڪاش‘ مان جڏهن جمن دربدر هڪ گيت ’اڪيلي اڪيلي‘ پنهنجي سُريلي آواز ۾ ڳاتو هو ته ريٽا هڪدم ڊوڙندي گهر جي ڪمري ۾ وئي. هن ٽيپ رڪارڊ کڻي اچي جمن جي ڳايل ڌُن رڪارڊ ڪئي. اُن ئي زماني ۾ ريٽا نوجوان ڇوڪرين جي هڪ نرتيه گروپ وسيلي پنهنجي ڪتاب ’گيت رامائڻ‘ (منظوم) کي ’دور درشن‘ ۽ اسٽيج ذريعي پيش ڪرڻ جي شروعات ڪئي هئي. اسان کيس شيخ اياز جي مشهور وائي ’سنڌ ديس جي ڌرتي تو تي پنهنجو سيس نمايان‘ کي به ساڳئي نرتيه گروپ ذريعي پيش ڪرڻ جي گذارش ڪئي هئي، جنهن جو هُن وعدو ڪيو هو. ائين پوءِ ريٽا سان ادبي ناتو اهڙو جُڙيو، جيڪو سندس زندگيءَ جي آخري پساهن تائين جاري رهيو.

هوءَ جڏهن پهريون ڀيرو 2001ع ۾ سنڌ آئي هئي ته سندس ٻن ڪتابن جو هتي مهورت ٿيو هو. سندس ناول ’گونگي گگن سان گفتگو‘ جو مهورت، ماهتاب محبوب جي گهر ۾ ٿيو هو، ۽ هي منفرد نفسياتي ناول هُن ماهتاب محبوب کي هنن لفظن ۾ ارپيو هو: ”سڳوريءَ سنڌ جي سينڌ جي سونهن، ماهتاب محبوب- سنڌ ڄائيءَ کي، سنڌ ڄائيءَ وٽان“. اهڙيءَ طرح سندس ٻيو ڪتاب گوناگون مضمونن تي مشتمل ’جيون ۽ ساهت‘ جو مهورت، سنڌي لئنگئيج اٿارٽيءَ جي هال ۾ ٿيو هو، جيڪو ڪتاب هن ”وليرام ولڀ ۽ تاج جويي“ کي ارپيو هو. ريٽا، سنڌ ۾ ’سنڌيت جي سفير‘ هري موٽواڻيءَ سان گڏجي آئي هئي ۽ ماهتاب محبوب جي گهر ’ارم نما‘ ۾ اچي رهي هئي ۽ پهرينءَ رات آڌيءَ ويلي هُن پنهنجي ڊائريءَ ۾ هيٺيون سٽون درج ڪيون هيون:

”مان ڪهڙي جڳهه تي پهتي آهيان؟ هتي، جتي منهنجون جڙون آهن، منهنجي پرکن (وڏن) جو شهر! پوين چند سالن کان مون پاڻ کي ڪيڏو نه اڪيلو محسوس ڪيو هو، بلڪل تنها هئس مان ۽ جيئن تيئن جي رهي هئس، ڪنهن کي منهنجو قدر ڪونه هو، منهنجي حياتي وئرٿ هئي. مان جيئان يا مران، ڪهڙو فرق پوڻو هو؟ هرڪو پنهنجي پنهنجي زندگيءَ ۾ بيحد مصروف هو، شهري زندگيءَ جي ڀڄ ڀڄان ڪجهه اهڙي آهي، پر هِتي پهچي مون کي پروڙ پئي آهي ته مان اڪيلي ناهيان. منهنجو قدر ڪرڻ وارا، مون کي چاهڻ وارا هن جهان ۾ موجود آهن. منهنجي زندگي اجائي ناهي، منهنجو به ڪو ملهه آهي. هتي پارکو ويٺا آهن، هو مون کي سڃاڻي سگهيا آهن، مون کي سمجهي سگهيا آهن، اسان جي Wave Length لڳ ڀڳ هڪجهڙي آهي. زندگيءَ ۾ نئون اتساهه جاڳيو آهي، مون کي پنهنجن پيرن تي بيهڻ لاءِ پختي جڳهه ملي آهي. مان تنها ناهيان، اڪيچار قدردان، منهنجا خيرخواهه، منهنجا متر آهن ۽ منهنجو جيون معنيٰ خيز بڻجي پيو آهي.“

1997ع ۾ جڏهن ريٽا شهاڻيءَ جو ور، وشنو شهاڻي وفات ڪري ويو هو ته هوءَ بلڪل اڪيلي ٿي پئي هئي، پر جڏهن هوءَ 2001ع ۾ سنڌ ۾ آئي ۽ پنهنجن سان اچي ملي ته سندس اڪيلائيءَ وارا احساس ختم ٿي ويا هئا. ريٽا شهاڻيءَ جو جنم 24 آگسٽ 1934ع تي حيدرآباد ۾ درسگاهن جي ٽمورتي- نور محمد هاءِ اسڪول، ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج (فارمين) ۽ پگٽ گرلس هاءِ اسڪول جي ڀرسان ٿيو هو. سندس دل چاهيو هو ته پنهنجي پراڻي گهر جو درشن ڪري، ننڍپڻ جي يادن کي سهارو ڏئي، پر جڏهن هوءَ وليرام ولڀ ۽ اسان سان گڏ، ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد ۽ نور محمد هاءِ اسڪول جي ڪُنڊ وٽ پهچي، پنهنجي اباڻي گهر کي ڳولڻ لڳي هئي ته اوچتو سندس اکين مان لڙڪن جون لارون وهي هليون هيون، ڇاڪاڻ ته سندس سهڻو ٻه ماڙ گهر ڊهي پٽ ٿي چڪو هو ۽ اُن جي جاءِ هڪ بدنما پلازه والاري چڪو هو، جنهن جي هيٺان دڪانن جون قطارون هيون! ريٽا حيدرآباد ۾ چوٿون درجو انگريزي پڙهندي هئي، تڏهن جولاءِ 1947ع جي 23 تاريخ هئي، جو کيس پنهنجي مائٽن سان گڏ پيءُ جي بيماريءَ ڪارڻ لکنؤ وڃڻو پيو هو. کين اتي ٻه مهينا رهڻو هو ۽ پيءُ جي ٺيڪ ٿيڻ کانپوءِ واپس سنڌ اچڻو هو، پر 21 ڏينهن به نه گذريا هئا ته ننڍي کنڊ جو ورهاڱو ٿي ويو ۽ هند ۽ سنڌ جي وچ ۾ هڪ لڪير ڇڪجي وئي ۽ ريٽا به هري موٽواڻيءَ وانگر، پنهنجي مرضيءَ کانسواءِ هند ۾ رهجي وئي. 55 سالن کانپوءِ هُن پنهنجو وطن سنڌ ته اچي ڏٺو، پر پنهنجو گهر ٻيو ڀيرو وڃائي ويٺي. اُهي سموريون يادون، هن پنهنجي سنڌ جي سفرنامي ’جتي منهنجا اوٺيئڙا‘ ۾ لکيون آهن. هوءَ لکي ٿي ته جڏهن سندس سنڌ وڃڻ جي ڄاڻ سندس اديب دوستن کي پئي ته هري دلگير ۽ ٻين کيس نيڪ خواهشن وارا خط لکيا، پر پوني جي بزرگ شاعر ڀڳوان کلناڻيءَ، کيس خط سان گڏ هڪ غزل ڏياري موڪليو:

کڻي وڃ اسان جون دعائون کڻي وڃ،

اُتي جون سُڳنڌي هوائون کڻي اچ.

اتي جي، جي مٽي نه آڻي سگهين تون،

مٽيءَ سان ڀريل سي فضائون کڻي اچ.

وطن جي جدائيءَ ڏنا زخم جيڪي،

ڇُٽائڻ لاءِ تن جون دوائون کڻي اچ.

گهٽين ۾ اڃا گونجنديون جي هجن ڪي،

سي راندين ڪرڻ جون صدائون کڻي اچ.

بهارون سدائين رهن سنڌ ۾ شل،

سنڌي پيار جون هت گهٽائون کڻي اچ.

هوءَ سنڌ آئي، سنڌ مان اڻ مئي پيار سان گڏ ڪي ڏُکارا منظر به پاڻ سان کڻي وئي، 15 سيپٽمبر جو نڀاڳو ڏينهن هو، جڏهن هوائن جي دوش تي اها خبر اچي پهتي ته ريٽا پرلوڪ پڌاري وئي. موهن جي ڇا حالت ٿي هوندي، سا هُو ئي ڄاڻي، پر مون کان اوڇنگار نڪري وئي. جڏهن سندس سٻاجهي پٽ ڪمار سان فون تي رابطو ٿيو ۽ کيس پرچاڻي ڏنم، تڏهن مون محسوس ڪيو ته ڪمار ۽ منهنجي نيڻن ۽ دل جي ساڳي حالت هئي، پر ريٽا شايد پنهنجو ئي هيٺيون گيت ڳائي اڪيلي اڪيلي اُڏامي وئي!

پکي ٿي مان هيڪر، اُڏامان مان جيڪر،

وڃان آئون اُڏري اڪيلي اڪيلي!

                                                             (ريٽا)

سڄڻ سونيءَ تند جئن! - تاج جويو (Taj Joyo)

سڄڻ سونيءَ تند جئن!

تاج جويو

”تاج! اڄ تاريخ جو هڪ دؤر پورو ٿي ويو، اسان جي ادبي ساٿاري سندري اتمچنداڻي به موڪلائي وئي.“ هي هو موتي پرڪاش، جيڪو آديپور، ڪڇ مان موبائيل فون تي ڳالهائي رهيو هو، ۽ گڏوگڏ اوڇنگارون به ڏئي رهيو هو. خبر ٻُڌندي مون کان به هڪ وڏي اوڇنگار نڪري وئي. الا! سنڌ، سنڌي ٻولي ۽ سنڌي ادب ڇورا ڇنا ٿيندا پيا وڃن. هر سال ڪيترا ساڃهه وند اديب ۽ اديبائون اسان کان دؤر ٿيندا پيا وڃن ۽ شيخ اياز پُڪاري پيو چوي:

ڏور ٿيندا وڃن، روز جوڳيئڙا،

تون اڃا پيو جيئين، هاءِ ڙي جيئڙا.

فيض - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

فيض

انقلابي رومانويت جو شاعر

رکيل مورائي

فيض احمد فيض جي ورسيءَ تي کيس اسين ياد ڪريون ٿا، اهو چوڻ مناسب نه آهي، هو اسان سنڌين، بلوچن، پٺاڻن ۽ دنيا جي انهن سڀني ماڻهن کان، گروپن کان،قومن کان ۽ انصاف لاءِ وڙهندڙن کان وسريو ئي ڪڏهن آهي؟. هن پاڪستان ۾ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جنم ورتو، ان ڪري هن ملڪ کي فخر آهي ته ان فيض جهڙي هڪ اعليٰ شاعر کي جنم ڏنو، جنهن اڳتي هلي، هن ملڪ جو نالو  انهن ملڪن ۾ وڌيڪ مشهرو ڪيو، جيڪي ويهين صديءَ ۾ قومي ۽ طبقاتي آزادي لاءِ هڪ وڏي سامراج خلاف وڙهي رهيا هئا. فيض احمد فيض نه رڳو پنهنجي انقلابي شاعريءَ ۾ انهن سان پنهنجائپ جو اظهار ڪيو پر هو پاڪستان جي مظلوم عوام سان سندن حقن لاءِ عملي جدوجهد ۾ به شامل رهيو ته جيل جون سزائون به کاڌائين.

سنڌي ميڊيا ۾ مسخري ۽ مسخرا - سيد يار محمد شاهه (Syed Yar Muhammad Shah)

سنڌي ميڊيا ۾ مسخري ۽ مسخرا

سيد يار محمد شاهه

ميڊيا تي سدائين مسخري پئي ٿيندي آهي، اڄ اسان ميڊيا مسخريءَ جي تاريخ تي نظر وجهنداسين. ان تاريخ ۾ به اسان سنڌي مسخرن جي ميڊيا مسخريءَ تي مختصر جائزو وٺنداسين. انگريز مسخرا چارلي چپلن کان وٺي اٺ جي مسخري تائين انڊيا ۾ گوپ يعقوب کان وٺي اڄ جي جاني ليور تائين. پاڪستان جي نذر، لهري، رنگيلا کان وٺي عمر شريف، شڪيل صديقيءَ تائين. سنڌيءَ ۾ محمد مسخري کان وٺي علي گل ملاح ۽ لطيف مني تائين. سنڌي مزاحيه اداڪارن جي مختصر تاريخ آهي. سنڌي فلم عمر مارئي ۾ هندوستان مان آيل ميمڻ (گجراتي) انڊيا جو مشهور مزاحيه اداڪار لطيف چارلي جنهن فاضلاڻي صاحب جي سنڌي فلمن ۽ شيخ حسن جيڪو پڻ گجراتي هو جي ڪجهه اردو فلمن ۾ به ڪم ڪيو. بليڪ اينڊ وائيٽ سنڌي فلمن ۾ جيڪي مزاحيه اداڪار آيا انهن ۾ ملڪ انوکي ۽ مشتاق جسڪاڻي جيڪي ٽيليويزن جا به وڏا اداڪار هئا، تمام گهڻين فلمن ۾ اهي ٻئي بطور مزاحيه اداڪار طور لازمي ڪاسٽ ڪيا ويندا هئا، انهن کان علاوه جن ٻين سنڌي فلمن ۾ مزاحيه اداڪاري ڪئي انهن ۾ ساقي صاحب، شيخ سنڌي، انور سولنگي، خميسو جانوري ۽ لطيف منو به شامل آهن. سنڌي فلم انڊسٽري هڪ ڀيرو فلم عمر مارئي ۽ پرديسي واري ڪمال کان پوءِ وري زوال تي اچي وئي ۽ وري ٻيهر مشتاق چنگيزي جيڪو مزاحيه اداڪار ٿيڻ شيخ حسن وٽ آيو هو ان کي هيرو بناڻي ڇڏيائين، ان کانپوءِ ملڪ انوکي جو دور هليو ويو ۽ انڊسٽري وري ڊائون ٿي ويئي ۽ وري ساڳي ٽيم جي فلم “مٺڙا شال ملن” وري سنڌي فلم انڊسٽري ڪجهه عرصي لاءِ ساهه کنيو. ان عرصي ۾ ڪراچيءَ جي لاسي برادران جيڪي سنڌي فلمون ٺاهيون انهن ۾ گهڻو ڪري خميسو جانوري ۽ انور شيخ يا مشتاق جسڪاڻي شامل هوندا هئا. جڏهن ته ڪراچيءَ کان ٽيليويزن جي شروعات ٿي ته ان وقت مرحوم عبدالڪريم بلوچ ريڊيو پروڊيوسر هو پر لطيف فن جي ان سفر جا راهي بلوچ صاحب کي مسيحه محسوس ڪندا هئا. ان جي معرفت ڪيترائي راڳي، ڪيترائي ليکڪ، ڪيترائي پروڊيوسر، ڊائريڪٽر، ايڪٽر ۽ ڪاميڊين آيا ۽ بلوچ صاحب پاڻ به ڪيترائي مزاحيه ڊرامه لکيا ۽ ڊائريڪٽ ڪيا. سندس ڪمال اهو هو جو هن خوبرو نوجوان هيرو اداڪارن کي به مزاحيه اداڪار بنائي ڇڏيو. ان کانپوءِ منظور قريشي جيڪو خوبرو مزاحيه اداڪار ۽ هدايتڪار طور پاڻ مڃائي چڪو هو، حالانڪ اردو ڳالهائيندڙ پروڊيوسر تاجدار عادل، ذوالفقار نقوي ۽ اقبال لطيف وارن به سنڌي پروگرام ڪيا.

لفظن جي حرمت - ايوب گاد (Ayoub Gaad)

لفظن جي حرمت

ايوب گاد

عابده پروين جو ڳايل تاجل بيوس جو ڪلام، ”هڪ قلم هڪڙو مان، ڪيئين پورو پوان“ هر روز منهنجي مٿي جي هارڊ ڊسڪ ۾ معاشري جي اڻ وڻندڙ ڳالهين تي پيو وڄندو ۽ هٿوڙا هڻندو آهي، نيٺ اڄ قلم کڻي لکڻ ته ويٺس پر هر طرف کان ڪيئي موضوع ڪر کڻي بيهي رهيا، مون قلم کي چيو ته ڇا تي لکان؟ ماسترن ۽ پروفيسرن جي لکين روپيه پگهار کڻڻ ۽ پيرڊ نه وٺڻ واري ڪار تي لکان انهن تي لکان، جيڪي شاهه لطيف جي نالي تي هٿ جا بيت ٺاهي موبائيل فون ذريعي هڪ ٻئي ڏي موڪلين ٿا، يا سياستدانن جي انهن ڇاڙتن تي لکان، جن ڪيترن ئي نوجوانن کان لکين روپيه وٺي نوڪرين جا ڪوڙا آرڊر ڏنا، وري جو اخبار کڻي ڏٺم ته ڍڳ مسئلن جو سنڌ جي سينڌ ۾؟ تڏهن چيم، ”ڇا لکي ڇا لکان! پوءِ اخبار رکي ٽيليويزن کوليم ته هڪ پلاٽن جو اشتهار پئي هليو، مٿي ۾ هڪ ٻيو هٿوڙو لڳو، چئنل مٽايم اتي به ساڳيو اشتهار، وري چئنل مٽايم ته ٿوري دير کانپوءِ اتي به ساڳيو اشتهار، ڳالهه اشتهار جي ناهي، پر ان ماڊل (اداڪار) جي آهي، جنهن منهنجي دل کي روئاڙي وڌو، منهنجي دل شايد ان ڪري روئي پئي جو اها نازڪ آهي، پر نئين نسل جي ”جي دل“ نه پر ”جو دل“ آهي، ان ڪري ئي شايد ڪٺور ٿيندي پئي وڃي. ان ڪري ئي ته هنن کي ان ڳالهه جو احساس ئي ناهي ته ٻوليءَ جو بگاڙ،  لفظن جي حرمت ڇا هوندي آهي. مونکي ته ان وقت وڌيڪ تعجب لڳو جڏهن پي ٽي وي جي هڪ پروگرام ۾ راڳين شاهه جي  بيت ۾ لفظ ”وٽ“ کي ”واٽ“ ڪري ڳايو ۽ بيت هن طرح آهي ته:

شُڪر گڏياسون سُپرين، جيئري جاني يار

ويٺي جن جي ”وٽ“ ۾، ڪوڙين ٿيا قرار،

ڌڻيم، ڪر مَ ڌار، پاڙو تن پرين کان