هونئن ته لطيف جي عظمت جا ڳُڻَ سنڌ ۾ هر ڪو ڳائي ٿو، ويندي
اُهي به، جن اڄ تائين سندس هڪ به بيت شعوري طور پڙهيو ۽ پروڙيو نه آهي. الميو ته
اِهو آهي ته پوڻا ٽي سئو سال گذري وڃڻ کان پوءِ به اسان جي سماج جي اڪثريت کيس ڪو
مفڪر، فيلسوف، عظيم شاعر، غيرمعمولي آرٽسٽ ۽ ڏاهو نه پر هڪ ”اولياءَ” يا ”بزرگ”
سمجهي ٿي، جتي ماڻهو باسُون باسڻ وڃن ٿا، هن کان ڌيئرون ۽ پُٽَ گهُرن ٿا يا
پنهنجون مختلف مُرادون پوريون ڪرڻ لاءِ هن آڏو آسُن جا جهول جهلين ٿا ۽ اهڙا شعور
۽ لطيف جي حقيقي شناس کان وانجهيل ماڻهو اِهو نه ٿا ڄاڻن ته هو هڪ سماجي ڏاهو ۽
عظيم مفڪر شاعر هو. هو ماڻهن کي اُهي عظيم تخليقي ۽ سَگهارا خيال، تصور، آدرش،
احساس، رويا، خواب ۽ روحاني جُرئتون ڏئي ٿو، جن جو ڪو مُلهه ٿي سگهي ئي نه ٿو.
غير حقيقت پسندي فقط اها ئي نه آهي ته، ڪنهن اهڙي شيءِ کي ثابت ڪرڻ جي
ڪوشش ڪجي، جنهن جي ثابتي لاءِ ڪو ثبوت هجي ئي نه. پر غير حقيقت پسندي اها به آهي ته،
جنهن ڳالهه جي حق ۾ ثبوت موجود هجن، ان کي مڃڻ کان ئي انڪار ڪري ڇڏجي- ۽ سنڌ ڊگهي عرصي
کان غير حقيقت پسنديءَ جي مرض ۾ ورتل رهڻ ڪري، هاڻ غير حقيقت پسنديءَ جي به مٿين منزل،
يعني عقيدي پرستيءَ جي انتها کي ڇهڻ لڳي آهي! اهڙي عقيدت پسندي، جنهن کي اسان ”حقيقتن
جي ابتڙ“ هئڻ جي وصف طور سمجهون ۽ سڃاڻون ٿا.
انسان پنهنجي تفڪر، تخيل ۽ محسوسات
جو حَسين اظهار جن تخليقي شعبن ۾ ڪيو آهي، انهن ۾ شاعريءَ جو وڏو درجو آهي. انهيءَ
ڪري ئي شاعريءَ کي رڳو انسان جو انفرادي ۽ داخلي فڪر، تخيل ۽ احساس ئي نه پر ان کي قومن، طبقن ۽
معاشرن جي روحاني ۽ احساساتي تاريخ به سڏيو ويندو آهي. شاعريءَ مان به خبر پوندي
آهي ته هر دور جي سماجن ۽ ان جي مختلف حصن جا خيال، احساس، ارمان، خواب ۽ تخليق جا
بنياد يا محرڪ ڇا هئا! سنڌي شاعريءَ جو ڪلاسيڪل دور ته رڳو هڪ لاکڻي لطيف جي ڪري
ئي سڀني دورن تي حاوي آهي ۽ رهندو پر سنڌي شاعريءَ جو جديد دور به گهٽ اهم ناهي.
ڪشنچند بيوس، شيخ اياز، عبدالڪريم گدائي، استاد بخاريءَ سميت هڪ وڏو ڀرپور دور
آهي، جنهن ۾ نئين نسل جا به انيڪ آڪاش انصاريءَ، حليم باغيءَ، حسن درس، مظهر
لغاريءَ ۽ سردار شاهه جهڙا باڪمال شاعر اچي وڃن ٿا. مان سمجهان ٿو ته ويهين صديءَ
۾ سنڌ ٻه عظيم شاعر پيدا ڪيا، هڪ شيخ اياز ۽ ٻيو استاد بخاري. ٻنهيءَ جون
خوشبختيون به پنهنجون آهن ته ڪمزوريون به. شيخ اياز تي تمام گهڻو لکيو ويو، جنهن
جي ڪري هو سنڌ جي پڙهيي لکيي طبقي ۾ تمام گهڻو مقبول ٿيو پر جيئن ته شيخ اياز کي
عوامي سطح تي گهٽ ڳايو ويو آهي، ان ڪري هو عوام ۾ ايترو مقبول ناهي. جڏهن ته سندس
ڀيٽ ۾ استاد بخاري عوامي سطح تي تمام گهڻو ڳايو ويو آهي، ان ڪري هو عوام ۾ ته تمام گهڻو مقبول آهي پر افسوس جو جيئن
ته بخاريءَ جي شاعريءَ تي سندس شاعريءَ جي پرک جي حوالي سان لکيو گهٽ ويو
آهي، ان ڪري سنڌ جو پڙهيو لکيو طبقو هن کي
رڳو سندس ڳايل شاعريءَ جي نسبت سان ئي سڃاڻي ٿو. جڏهن ته حقيقت اِها آهي ته استاد
بخاريءَ جي ڳايل شاعريءَ جو رومانوي پاسو
سندس گهڻ رنگي شاعريءَ جو رڳو هڪ پاسو آهي. ان ڪري استاد بخاريءَ کي گهڻي
ڀاڱي ماڻهو رڳو عوامي يا رومانوي شاعر طور ئي سڃاڻن ٿا. حقيقت اِها آهي ته بنيادي
طور استاد بخاري هڪ مفڪر شاعر آهي ۽ جيڪڏهن هو عوامي شاعر آهي ته ان معنيٰ ۾ هرگز
نه ته هن جا خيال هڪ جهالتن ۽ عقيدن جي وَرِ چڙهيل عوام جي سطح جا آهن يا انهن جي
سوچ جا ترجمان آهن. استاد بخاري هن معنيٰ ۾ عوامي شاعر آهي جو هو عوام لاءِ شاعري
ڪري ٿو. عوام کي عشق، جدوجهد، جستجو، قربانيءَ، سورهيائيءَ جا نوان تصور ڏئي ٿو ۽
سندن سوچ، احساس ۽ عمل جي مِٽي نئين سِر ڳوهي، کين جهالتن، عقيدن ۽ خودفريبين جي
ڌٻڻ مان ڪڍي، پنهنجي ۽ سماج جي قسمت بدلائيندڙ عوام ۾ تبديل ڪري ٿو. ان ڪري استاد
بخاري جيڪڏهن عوامي شاعر آهي ته رواجي معنيٰ ۾ نه پر انقلابي معنيٰ ۾ آهي.
