رضوان گل ــ هڪ مستقل مزاج ليکڪ - ڊاڪٽر اسحاق انصاري (Dr. Ishaq Ansari)

رضوان گل ــ هڪ مستقل مزاج ليکڪ

ڊاڪٽر اسحاق انصاري

رضوان گل سنڌ جو هڪ سجاڳ ليکڪ آهي، سڀ کان وڏي ڳالهه اها آهي ته هو مستقل لکندڙن مان آهي سندس قلم ڪڏهن به سستي منجھان سُتو ناهي. مون کي ته ائين لڳي ٿو ته اسان جا ڪجھ ئي تخليقڪار شايد اهڙا آهن جيڪي ايتري مستقل مزاجيءَ سان لکندا رهندا هجن. رضوان گل نه رڳو ليکڪ آهي پر ان کان علاوه هن انٽرنيٽ تي سنڌي ٻوليءَ جي ليکڪن ۽ آرٽسٽن جا البم ۽ مختلف ڪتابن جا خوبصورت ٽائيٽل پڻ ٺاهيا آهن.

گلزار هڪ شاعر - اشفاق آذر (Ishfaq Aazar)

گلزار

هڪ شاعر!

اشفاق آذر

”سنگيت ڪنهن گهوڙي وانگر هوندو آهي ۽ شاعري ان جون واڳون، جنهن وسيلي توهان گهوڙي سواري ڪري سگهو ٿا!“ لفظن ۾ حيران ڪرڻ جي صلاحيت به هوندي آهي ته خوش ڪرڻ جي به، اهو انهيءَ تخليقڪار تي دارو مدار آهي ته هو انهن لفظن کي ڪيئن ٿو استعمال ڪري. اهي گلزار جا لفظ آهن، هڪ اهڙي شاعر جا، جيڪو  لفظن کي بي رنگ، بي بوءِ ۽ بي جان سنگي مجسمن بدران هڪ اهڙي زندگيءَ ۾ بدلائي ٿو، جنهن ۾ حرارت آهي ته حسناڪي به، هڳاءُ آهي ته حيرت به!

ريٽا شهاڻي - تاج جويو (Taj Joyo)

وئي هوءَ اُڏري اڪيلي اڪيلي...!

تاج جويو

من ته نه ٿو مڃي، پر موهن مدهوش چوي ٿو ته کيس لليتا فون ڪري چيو آهي ته، ”مميءَ جي ميز تي سوين ڪاغذ، اڌوريون ڪهاڻيون ۽ اڌورا گيت ٽڙيا پکڙيا پيا آهن، پر ممي هلي وئي، پرلوڪ پڌاري وئي!“الا! ڪجهه ڏينهن ئي ته ٿيا هوندا، جو ريٽا پوني مان فون ڪري، مون کان منهنجي طبيعت جي باري ۾ پڇيو هو، ته مون کيس چيو هو ته، ”دِيدي! پنهنجو خيال رکجو، سياري ۾ توهان کي سهڪو ٿيندو آهي، پنهنجي صحت جي سنڀال ڪجو“ ۽ هُن هميشه جيان وڏا ٽهڪ ڏيندي چيو هو، ”تاج! پريشان نه ٿي، آئون اڃا جيئري رهنديس.“ پر اڄ قلم کي لڙڪن ۾ ٻوڙي لکڻو پوي ٿو ته اڃا دادي سُندري اتمچنداڻيءَ کي سرڳواس ٿئي ٻه مهينا ست ڏينهن مس ٿيا آهن ۽ 16 سيپٽمبر تي سندس سدوري نياڻي آشا چاند، ”پوپٽي، سندري ۽ ڪلا پرڪاش“ جي انٽرويوئن تي مشتمل هڪ وڊيو ڪئسيٽ ”سنڌي ساهت جون ٽي برک ليکڪائون“ نالي سان، دبئي ۽ ممبئيءَ مان هڪ ئي وقت رليز ڪرڻ واري آهي ته هڪ ڏينهن اڳ ريٽا، پوني ۾ بوٽ ڪلب روڊ واري پنهنجي گهر ۾، ڌيءَ لليتا ۽ ڪمار سميت، اسان سنڌ ۽ هند جي سنڌي اديبن کي دلي صدمو رسائي، سرڳ لوڪ ڏانهن هلي وئي ۽ وڃي پوپٽي ۽ سندريءَ سان ملي، جڏهن ته ڪلا پرڪاش، اسان وانگر اڪيلي لڙڪ لاڙيندي رهجي وئي!

ريٽا سان منهنجي پهرين ملاقات 1987ع ڌاري سندس گهر، 8- فلورينا اسٽيٽس، بوٽ ڪلب روڊ، پوني ۾ ٿي هئي، جتي آئون، موهن ڪلپنا ۽ پنهنجي دوست جمن دربدر سان گڏ بنا اطلاع وڃي سندس مهمان ٿيو هوس. اُتي ڪچهريءَ دوران ريٽا جي شعري مجموعي ’منهنجي حد آڪاش‘ مان جڏهن جمن دربدر هڪ گيت ’اڪيلي اڪيلي‘ پنهنجي سُريلي آواز ۾ ڳاتو هو ته ريٽا هڪدم ڊوڙندي گهر جي ڪمري ۾ وئي. هن ٽيپ رڪارڊ کڻي اچي جمن جي ڳايل ڌُن رڪارڊ ڪئي. اُن ئي زماني ۾ ريٽا نوجوان ڇوڪرين جي هڪ نرتيه گروپ وسيلي پنهنجي ڪتاب ’گيت رامائڻ‘ (منظوم) کي ’دور درشن‘ ۽ اسٽيج ذريعي پيش ڪرڻ جي شروعات ڪئي هئي. اسان کيس شيخ اياز جي مشهور وائي ’سنڌ ديس جي ڌرتي تو تي پنهنجو سيس نمايان‘ کي به ساڳئي نرتيه گروپ ذريعي پيش ڪرڻ جي گذارش ڪئي هئي، جنهن جو هُن وعدو ڪيو هو. ائين پوءِ ريٽا سان ادبي ناتو اهڙو جُڙيو، جيڪو سندس زندگيءَ جي آخري پساهن تائين جاري رهيو.

هوءَ جڏهن پهريون ڀيرو 2001ع ۾ سنڌ آئي هئي ته سندس ٻن ڪتابن جو هتي مهورت ٿيو هو. سندس ناول ’گونگي گگن سان گفتگو‘ جو مهورت، ماهتاب محبوب جي گهر ۾ ٿيو هو، ۽ هي منفرد نفسياتي ناول هُن ماهتاب محبوب کي هنن لفظن ۾ ارپيو هو: ”سڳوريءَ سنڌ جي سينڌ جي سونهن، ماهتاب محبوب- سنڌ ڄائيءَ کي، سنڌ ڄائيءَ وٽان“. اهڙيءَ طرح سندس ٻيو ڪتاب گوناگون مضمونن تي مشتمل ’جيون ۽ ساهت‘ جو مهورت، سنڌي لئنگئيج اٿارٽيءَ جي هال ۾ ٿيو هو، جيڪو ڪتاب هن ”وليرام ولڀ ۽ تاج جويي“ کي ارپيو هو. ريٽا، سنڌ ۾ ’سنڌيت جي سفير‘ هري موٽواڻيءَ سان گڏجي آئي هئي ۽ ماهتاب محبوب جي گهر ’ارم نما‘ ۾ اچي رهي هئي ۽ پهرينءَ رات آڌيءَ ويلي هُن پنهنجي ڊائريءَ ۾ هيٺيون سٽون درج ڪيون هيون:

”مان ڪهڙي جڳهه تي پهتي آهيان؟ هتي، جتي منهنجون جڙون آهن، منهنجي پرکن (وڏن) جو شهر! پوين چند سالن کان مون پاڻ کي ڪيڏو نه اڪيلو محسوس ڪيو هو، بلڪل تنها هئس مان ۽ جيئن تيئن جي رهي هئس، ڪنهن کي منهنجو قدر ڪونه هو، منهنجي حياتي وئرٿ هئي. مان جيئان يا مران، ڪهڙو فرق پوڻو هو؟ هرڪو پنهنجي پنهنجي زندگيءَ ۾ بيحد مصروف هو، شهري زندگيءَ جي ڀڄ ڀڄان ڪجهه اهڙي آهي، پر هِتي پهچي مون کي پروڙ پئي آهي ته مان اڪيلي ناهيان. منهنجو قدر ڪرڻ وارا، مون کي چاهڻ وارا هن جهان ۾ موجود آهن. منهنجي زندگي اجائي ناهي، منهنجو به ڪو ملهه آهي. هتي پارکو ويٺا آهن، هو مون کي سڃاڻي سگهيا آهن، مون کي سمجهي سگهيا آهن، اسان جي Wave Length لڳ ڀڳ هڪجهڙي آهي. زندگيءَ ۾ نئون اتساهه جاڳيو آهي، مون کي پنهنجن پيرن تي بيهڻ لاءِ پختي جڳهه ملي آهي. مان تنها ناهيان، اڪيچار قدردان، منهنجا خيرخواهه، منهنجا متر آهن ۽ منهنجو جيون معنيٰ خيز بڻجي پيو آهي.“

1997ع ۾ جڏهن ريٽا شهاڻيءَ جو ور، وشنو شهاڻي وفات ڪري ويو هو ته هوءَ بلڪل اڪيلي ٿي پئي هئي، پر جڏهن هوءَ 2001ع ۾ سنڌ ۾ آئي ۽ پنهنجن سان اچي ملي ته سندس اڪيلائيءَ وارا احساس ختم ٿي ويا هئا. ريٽا شهاڻيءَ جو جنم 24 آگسٽ 1934ع تي حيدرآباد ۾ درسگاهن جي ٽمورتي- نور محمد هاءِ اسڪول، ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج (فارمين) ۽ پگٽ گرلس هاءِ اسڪول جي ڀرسان ٿيو هو. سندس دل چاهيو هو ته پنهنجي پراڻي گهر جو درشن ڪري، ننڍپڻ جي يادن کي سهارو ڏئي، پر جڏهن هوءَ وليرام ولڀ ۽ اسان سان گڏ، ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد ۽ نور محمد هاءِ اسڪول جي ڪُنڊ وٽ پهچي، پنهنجي اباڻي گهر کي ڳولڻ لڳي هئي ته اوچتو سندس اکين مان لڙڪن جون لارون وهي هليون هيون، ڇاڪاڻ ته سندس سهڻو ٻه ماڙ گهر ڊهي پٽ ٿي چڪو هو ۽ اُن جي جاءِ هڪ بدنما پلازه والاري چڪو هو، جنهن جي هيٺان دڪانن جون قطارون هيون! ريٽا حيدرآباد ۾ چوٿون درجو انگريزي پڙهندي هئي، تڏهن جولاءِ 1947ع جي 23 تاريخ هئي، جو کيس پنهنجي مائٽن سان گڏ پيءُ جي بيماريءَ ڪارڻ لکنؤ وڃڻو پيو هو. کين اتي ٻه مهينا رهڻو هو ۽ پيءُ جي ٺيڪ ٿيڻ کانپوءِ واپس سنڌ اچڻو هو، پر 21 ڏينهن به نه گذريا هئا ته ننڍي کنڊ جو ورهاڱو ٿي ويو ۽ هند ۽ سنڌ جي وچ ۾ هڪ لڪير ڇڪجي وئي ۽ ريٽا به هري موٽواڻيءَ وانگر، پنهنجي مرضيءَ کانسواءِ هند ۾ رهجي وئي. 55 سالن کانپوءِ هُن پنهنجو وطن سنڌ ته اچي ڏٺو، پر پنهنجو گهر ٻيو ڀيرو وڃائي ويٺي. اُهي سموريون يادون، هن پنهنجي سنڌ جي سفرنامي ’جتي منهنجا اوٺيئڙا‘ ۾ لکيون آهن. هوءَ لکي ٿي ته جڏهن سندس سنڌ وڃڻ جي ڄاڻ سندس اديب دوستن کي پئي ته هري دلگير ۽ ٻين کيس نيڪ خواهشن وارا خط لکيا، پر پوني جي بزرگ شاعر ڀڳوان کلناڻيءَ، کيس خط سان گڏ هڪ غزل ڏياري موڪليو:

کڻي وڃ اسان جون دعائون کڻي وڃ،

اُتي جون سُڳنڌي هوائون کڻي اچ.

اتي جي، جي مٽي نه آڻي سگهين تون،

مٽيءَ سان ڀريل سي فضائون کڻي اچ.

وطن جي جدائيءَ ڏنا زخم جيڪي،

ڇُٽائڻ لاءِ تن جون دوائون کڻي اچ.

گهٽين ۾ اڃا گونجنديون جي هجن ڪي،

سي راندين ڪرڻ جون صدائون کڻي اچ.

بهارون سدائين رهن سنڌ ۾ شل،

سنڌي پيار جون هت گهٽائون کڻي اچ.

هوءَ سنڌ آئي، سنڌ مان اڻ مئي پيار سان گڏ ڪي ڏُکارا منظر به پاڻ سان کڻي وئي، 15 سيپٽمبر جو نڀاڳو ڏينهن هو، جڏهن هوائن جي دوش تي اها خبر اچي پهتي ته ريٽا پرلوڪ پڌاري وئي. موهن جي ڇا حالت ٿي هوندي، سا هُو ئي ڄاڻي، پر مون کان اوڇنگار نڪري وئي. جڏهن سندس سٻاجهي پٽ ڪمار سان فون تي رابطو ٿيو ۽ کيس پرچاڻي ڏنم، تڏهن مون محسوس ڪيو ته ڪمار ۽ منهنجي نيڻن ۽ دل جي ساڳي حالت هئي، پر ريٽا شايد پنهنجو ئي هيٺيون گيت ڳائي اڪيلي اڪيلي اُڏامي وئي!

پکي ٿي مان هيڪر، اُڏامان مان جيڪر،

وڃان آئون اُڏري اڪيلي اڪيلي!

                                                             (ريٽا)

سڄڻ سونيءَ تند جئن! - تاج جويو (Taj Joyo)

سڄڻ سونيءَ تند جئن!

تاج جويو

”تاج! اڄ تاريخ جو هڪ دؤر پورو ٿي ويو، اسان جي ادبي ساٿاري سندري اتمچنداڻي به موڪلائي وئي.“ هي هو موتي پرڪاش، جيڪو آديپور، ڪڇ مان موبائيل فون تي ڳالهائي رهيو هو، ۽ گڏوگڏ اوڇنگارون به ڏئي رهيو هو. خبر ٻُڌندي مون کان به هڪ وڏي اوڇنگار نڪري وئي. الا! سنڌ، سنڌي ٻولي ۽ سنڌي ادب ڇورا ڇنا ٿيندا پيا وڃن. هر سال ڪيترا ساڃهه وند اديب ۽ اديبائون اسان کان دؤر ٿيندا پيا وڃن ۽ شيخ اياز پُڪاري پيو چوي:

ڏور ٿيندا وڃن، روز جوڳيئڙا،

تون اڃا پيو جيئين، هاءِ ڙي جيئڙا.

فيض - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

فيض

انقلابي رومانويت جو شاعر

رکيل مورائي

فيض احمد فيض جي ورسيءَ تي کيس اسين ياد ڪريون ٿا، اهو چوڻ مناسب نه آهي، هو اسان سنڌين، بلوچن، پٺاڻن ۽ دنيا جي انهن سڀني ماڻهن کان، گروپن کان،قومن کان ۽ انصاف لاءِ وڙهندڙن کان وسريو ئي ڪڏهن آهي؟. هن پاڪستان ۾ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جنم ورتو، ان ڪري هن ملڪ کي فخر آهي ته ان فيض جهڙي هڪ اعليٰ شاعر کي جنم ڏنو، جنهن اڳتي هلي، هن ملڪ جو نالو  انهن ملڪن ۾ وڌيڪ مشهرو ڪيو، جيڪي ويهين صديءَ ۾ قومي ۽ طبقاتي آزادي لاءِ هڪ وڏي سامراج خلاف وڙهي رهيا هئا. فيض احمد فيض نه رڳو پنهنجي انقلابي شاعريءَ ۾ انهن سان پنهنجائپ جو اظهار ڪيو پر هو پاڪستان جي مظلوم عوام سان سندن حقن لاءِ عملي جدوجهد ۾ به شامل رهيو ته جيل جون سزائون به کاڌائين.

سنڌي ميڊيا ۾ مسخري ۽ مسخرا - سيد يار محمد شاهه (Syed Yar Muhammad Shah)

سنڌي ميڊيا ۾ مسخري ۽ مسخرا

سيد يار محمد شاهه

ميڊيا تي سدائين مسخري پئي ٿيندي آهي، اڄ اسان ميڊيا مسخريءَ جي تاريخ تي نظر وجهنداسين. ان تاريخ ۾ به اسان سنڌي مسخرن جي ميڊيا مسخريءَ تي مختصر جائزو وٺنداسين. انگريز مسخرا چارلي چپلن کان وٺي اٺ جي مسخري تائين انڊيا ۾ گوپ يعقوب کان وٺي اڄ جي جاني ليور تائين. پاڪستان جي نذر، لهري، رنگيلا کان وٺي عمر شريف، شڪيل صديقيءَ تائين. سنڌيءَ ۾ محمد مسخري کان وٺي علي گل ملاح ۽ لطيف مني تائين. سنڌي مزاحيه اداڪارن جي مختصر تاريخ آهي. سنڌي فلم عمر مارئي ۾ هندوستان مان آيل ميمڻ (گجراتي) انڊيا جو مشهور مزاحيه اداڪار لطيف چارلي جنهن فاضلاڻي صاحب جي سنڌي فلمن ۽ شيخ حسن جيڪو پڻ گجراتي هو جي ڪجهه اردو فلمن ۾ به ڪم ڪيو. بليڪ اينڊ وائيٽ سنڌي فلمن ۾ جيڪي مزاحيه اداڪار آيا انهن ۾ ملڪ انوکي ۽ مشتاق جسڪاڻي جيڪي ٽيليويزن جا به وڏا اداڪار هئا، تمام گهڻين فلمن ۾ اهي ٻئي بطور مزاحيه اداڪار طور لازمي ڪاسٽ ڪيا ويندا هئا، انهن کان علاوه جن ٻين سنڌي فلمن ۾ مزاحيه اداڪاري ڪئي انهن ۾ ساقي صاحب، شيخ سنڌي، انور سولنگي، خميسو جانوري ۽ لطيف منو به شامل آهن. سنڌي فلم انڊسٽري هڪ ڀيرو فلم عمر مارئي ۽ پرديسي واري ڪمال کان پوءِ وري زوال تي اچي وئي ۽ وري ٻيهر مشتاق چنگيزي جيڪو مزاحيه اداڪار ٿيڻ شيخ حسن وٽ آيو هو ان کي هيرو بناڻي ڇڏيائين، ان کانپوءِ ملڪ انوکي جو دور هليو ويو ۽ انڊسٽري وري ڊائون ٿي ويئي ۽ وري ساڳي ٽيم جي فلم “مٺڙا شال ملن” وري سنڌي فلم انڊسٽري ڪجهه عرصي لاءِ ساهه کنيو. ان عرصي ۾ ڪراچيءَ جي لاسي برادران جيڪي سنڌي فلمون ٺاهيون انهن ۾ گهڻو ڪري خميسو جانوري ۽ انور شيخ يا مشتاق جسڪاڻي شامل هوندا هئا. جڏهن ته ڪراچيءَ کان ٽيليويزن جي شروعات ٿي ته ان وقت مرحوم عبدالڪريم بلوچ ريڊيو پروڊيوسر هو پر لطيف فن جي ان سفر جا راهي بلوچ صاحب کي مسيحه محسوس ڪندا هئا. ان جي معرفت ڪيترائي راڳي، ڪيترائي ليکڪ، ڪيترائي پروڊيوسر، ڊائريڪٽر، ايڪٽر ۽ ڪاميڊين آيا ۽ بلوچ صاحب پاڻ به ڪيترائي مزاحيه ڊرامه لکيا ۽ ڊائريڪٽ ڪيا. سندس ڪمال اهو هو جو هن خوبرو نوجوان هيرو اداڪارن کي به مزاحيه اداڪار بنائي ڇڏيو. ان کانپوءِ منظور قريشي جيڪو خوبرو مزاحيه اداڪار ۽ هدايتڪار طور پاڻ مڃائي چڪو هو، حالانڪ اردو ڳالهائيندڙ پروڊيوسر تاجدار عادل، ذوالفقار نقوي ۽ اقبال لطيف وارن به سنڌي پروگرام ڪيا.

لفظن جي حرمت - ايوب گاد (Ayoub Gaad)

لفظن جي حرمت

ايوب گاد

عابده پروين جو ڳايل تاجل بيوس جو ڪلام، ”هڪ قلم هڪڙو مان، ڪيئين پورو پوان“ هر روز منهنجي مٿي جي هارڊ ڊسڪ ۾ معاشري جي اڻ وڻندڙ ڳالهين تي پيو وڄندو ۽ هٿوڙا هڻندو آهي، نيٺ اڄ قلم کڻي لکڻ ته ويٺس پر هر طرف کان ڪيئي موضوع ڪر کڻي بيهي رهيا، مون قلم کي چيو ته ڇا تي لکان؟ ماسترن ۽ پروفيسرن جي لکين روپيه پگهار کڻڻ ۽ پيرڊ نه وٺڻ واري ڪار تي لکان انهن تي لکان، جيڪي شاهه لطيف جي نالي تي هٿ جا بيت ٺاهي موبائيل فون ذريعي هڪ ٻئي ڏي موڪلين ٿا، يا سياستدانن جي انهن ڇاڙتن تي لکان، جن ڪيترن ئي نوجوانن کان لکين روپيه وٺي نوڪرين جا ڪوڙا آرڊر ڏنا، وري جو اخبار کڻي ڏٺم ته ڍڳ مسئلن جو سنڌ جي سينڌ ۾؟ تڏهن چيم، ”ڇا لکي ڇا لکان! پوءِ اخبار رکي ٽيليويزن کوليم ته هڪ پلاٽن جو اشتهار پئي هليو، مٿي ۾ هڪ ٻيو هٿوڙو لڳو، چئنل مٽايم اتي به ساڳيو اشتهار، وري چئنل مٽايم ته ٿوري دير کانپوءِ اتي به ساڳيو اشتهار، ڳالهه اشتهار جي ناهي، پر ان ماڊل (اداڪار) جي آهي، جنهن منهنجي دل کي روئاڙي وڌو، منهنجي دل شايد ان ڪري روئي پئي جو اها نازڪ آهي، پر نئين نسل جي ”جي دل“ نه پر ”جو دل“ آهي، ان ڪري ئي شايد ڪٺور ٿيندي پئي وڃي. ان ڪري ئي ته هنن کي ان ڳالهه جو احساس ئي ناهي ته ٻوليءَ جو بگاڙ،  لفظن جي حرمت ڇا هوندي آهي. مونکي ته ان وقت وڌيڪ تعجب لڳو جڏهن پي ٽي وي جي هڪ پروگرام ۾ راڳين شاهه جي  بيت ۾ لفظ ”وٽ“ کي ”واٽ“ ڪري ڳايو ۽ بيت هن طرح آهي ته:

شُڪر گڏياسون سُپرين، جيئري جاني يار

ويٺي جن جي ”وٽ“ ۾، ڪوڙين ٿيا قرار،

ڌڻيم، ڪر مَ ڌار، پاڙو تن پرين کان

چچ نامو - مختيار احمد ملاح (Mukhtiar Ahmed Malah)

علي ڪوفي ۽ سندس ترجمو چچ نامو

 (1160ع – 1228ع)

مختيار احمد ملاح

عربن جي دور ۾ سنڌي سرڪار جي زبان عربي هئي، سنڌ ۾ خلافت عباسيه جي ڪمزوريءَ سبب صوبائي گورنرن خودمختياري اختيار ڪري ڏني، بعد ۾هنباري خاندان جي دور حڪومت ۾  سنڌ بدامني جو شڪار رهڻ لڳي 1026ع ۾ محمود غزنوي هن گهراڻي جي آخري حاڪم خفيف کي شڪست ڏيئي منصوره تي قبضو ڪري ورتو. 1030ع ۾ شهاب الدين غوري به سنڌ تي ڪاهي آيو پر ڪامياب نه ٿيو. جنهنڪري 1042ع ۾ وري سنڌ تي چڙهائي ڪيائين. ان ريت سنڌ تي غور، غزنوي ۽ غلام گهرائڻ جي حڪومت سڌي يا اڻ سنڌي ريت رهي. ناصر الدين قباچه 1206 کان 1228 تائين سنڌ تي حڪومت ڪئي. سندس گاديءَ جو هند ملتان هو. ناميارو تاريخدان ڊاڪٽر مبارڪ علي لکي ٿو ته جيتوڻيڪ، ناصر الدين قباچه جو دور حڪومت ٿورو رهيو، ليڪن ان ٿوري عرصي ۾ هن ثقافتي لحاظ کان اهم ڪم سرانجام ڏنا. عالم،  شاعر ۽ ادب جيڪي منگولن جي حملن کان پوءِ وچ ايشيا مان ڏي سنڌ آيا، انهن جي سرپرستي ڪيائين(حامد علي ڪوفي، ناصر الدين قباچه جي دور ۾ سنڌ  آيو.

انسانذات جي ڪهاڻي - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

انسانذات جي ڪهاڻي

رکيل مورائي

انسانذات جي ڪهاڻي ڪيتري پراڻي آهي. انسان ڪيترو وقت ارتقا جا مرحلا طئي ڪيا آهن، ڪهڙين تڪليفن ۽ عذابن مان گذري اڄ جي منزل تي پهتو آهي ۽ اڳتي هو ڪيڏانهن وڃڻو آهي. جيتوڻيڪ اهي سڀ موضوع الڳ الڳ به آهن، ته ساڳئي وقت گڏيل به آهن.

انسان جي ارتقا بابت ڪيترن ئي عالمن، اڪابرن، سائنسدانن ۽ تاريخدانن گهڻو لکيو آهي ۽ سچ اهو به آهي ته جيترو گهڻو لکيو ويو آهي، اوترو ئي ٿورو سمجهڻ گهرجي. انسان جي ارتقا هڪ اهڙو موضوع آهي، جنهن تي جيترو لکيو ويندو اوترو وڌيڪ لکڻ لاءِ رستا کٽندا ويندا ۽ انسان پنهنجي سفر کي ٿورو يا گهڻو سمجهندو ويندو.

تخليق خالق کان سواءِ - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

تخليق خالق کان سواءِ

رکيل مورائي

جڳ مشهور ليکڪ عمر عطيلا ايرگيءَ جو ڪتاب ”تخليق خالق کان سواءِ؟“ گهڻين ٻولين ۾ ترجمو ٿيو آهي، ڇاڪاڻ ته ڪتاب جو موضوع ئي اهڙو آهي. تخليق خالق، مادو، روح، ارتقا ۽ ٻين اهڙن خاص موضوعن تي اڻ ڳڻيا ڪتاب لکيا ويا آهن، جيڪي پڙهيا پڻ ويا آهن. هيءُ ڪتاب به تخليق، ڪائنات ۽ ان جي جوڙجڪ بابت آهي، سالن کان هلندڙ هن بحث کي اڃا ڪيترا ئي سال هلڻو آهي، جيستائين هيءَ ڪائنات هلڻي آهي، ۽ سائنس جون نيون درافتون رڪڻيون ناهن. ائين ماڻهوءَ جا شخصي عقيدا پڻ هن ڪائنات، ان جي خالق ۽ ان کي هڪ حسين ترتيب سان هلائڻ بابت اهم حيثيت رکن ٿا.

سجاد مهر جي شاعري - مٺل جسڪاڻي (Mithal Jiskani)

سجاد مهر جي شاعريءَ جو ڪتاب

”رقص منهنجي روح جو“

مٺل جسڪاڻي

سياڻا چوندا آهن موسيقي روح جي غذا آهي، ته پوءِ ڇو نه چئجي ته ساز موسيقي جي، آواز ساز جي ۽ شاعري آواز جي روح جي غذا آهي. جڏهن شاعري شان واري هوندي، آواز وڻندڙ هوندو، ساز سُر سان وڄندو، ته موسيقي روح کي راحت ئي بخشيندي.

جيتوڻيڪ اڄڪلهه آزاد شاعري تمام گهڻي ٿي رهي آهي، جنهن ۾ به رڌم ممڪن آهي، پر گائڪيءَ ۾ اوليت پابند شاعري کي ملندي رهي آهي. پابند شاعري جون انيڪ صنفون آهن. سجاد مهر موجوده دور جو نوجوان شاعر آهي. پاڻ مختلف صنفن ۾ طبع آزمائي ڪندي، داد حاصل ڪندو رهيو آهي، پر سندس شاعري جو پهريون مجموعو ”رقص منهنجي روح جو“ صرف غزلن تي مشتمل آهي.

حسن درس جي شاعري - دولت رام کتري (Dolat Ram Khatri)

ڪارونجهر جا ڪولهي، راسوڙا ۽ حسن درس جي شاعري

دولت رام کتري/مٺي

ادب جي دنيا ۾ شاعري هڪ اهڙو فن آهي، جيڪو انسان جي سڀ کان عظيم تخليق تصور ڪيو وڃي ٿو. شاعري رڳو لفظن جي سٽاءُ جو نالو ناهي، پر شاعري دل جو آواز آهي، سجاڳيءَ جو پيغام آهي، پنهنجي  دل جي آواز کي، سماجي حالتن کي اظهارڻ ۽ انهن کي لفظن جي مالا ۾ پروئڻ جو ٻيو نالو شاعري آهي. شاعر معاشري جو حساس ذهن رکندڙ ڪردار هجي ٿو، تنهنڪري فطري طور هُو سماج ۾ ٿيندڙ ڀڃ ڊاهه ۽ تضادن تي گهرائيءَ سان سوچي ٿو ۽ سماج ۾ ٿيندڙ تبديلين کي پنهنجي شاعريءَ جو موضوع بڻائي ٿو.

ملهار چانڊئي جي شاعري - علي زاهد (Ali Zahid)

ننڍڙا تارا سپنا منهنجا

خوبصورت شاعر ملهار چانڊئي جي شاعريءَ تي لکيل تاثر

علي زاهد

هر شاعر اندر نُون. مِيم راشد جو “حَسن ڪوزاگر” ويٺل آهي جيڪو لفظن جا ٿانوَ لسائي خيال جي آويءَ ۾ پچائي ٿو ۽ سندس اهو عمل کيس به ان خيال سان گڏ آويءَ ۾ پچائي ٿو. تخليق اهو کورو آهي جنهن ۾ کامڻ اوس آهي، پر تنقيد هٿ آڱر جي اها ٺڪ ٺوڪ آهي جيڪا جاچيندي آهي ته ان ٿانوَ ۾ ڪيترو ست آهي. منهنجي نظر ۾ نقاد اها اک آهي جيڪا آئينو بڻجي تخليقڪار جي اڳيان بيهي ٿي رهي جنهن ۾ هو پنهنجي تخليق جي چهري جي ٻيهار سنوار ڪري سگهي ٿو، پر آئيني لاءِ اهو به شرط آهي ته ان کي به صاف شفاف هئڻ گهرجي، جيڪڏهن ان تي خود داغ هوندا ته اهو ڪنهن ٻئي کي ڪهڙو چٽو عڪس پسائڻ جي دعوى ڪري سگهي ٿو.

خوشبوءِ هوائن ۾ وکري وئي - غلام مصطفيٰ سولنگي (Ghulam Mustafa Solangi)

خوشبوءِ هوائن ۾ وکري وئي

غلام مصطفيٰ سولنگي

۲۶ ڊسمبر هڪ تاريخ ئي ته آهي، پر ڇا ان تاريخ کي اسان پنهنجي ذهنن مان ٻاهرڪڍي سگهون ٿا؟ هر گز نه هيءَ تاريخ اسان جي ساهن ۾ رچيل وسيل آهي. هن تاريخ سان ڪا خوشي نه، پر هڪ اهڙو درد سلهاڙيل آهي جيڪو ”ڀڳي هڏ“ جيان روح کي سدائين پيو رهڙيندو رهندو. هيءَ اها نڀاڳي تاريخ آهي، جڏهن اردو شاعريءَ کي نوان گس ۽ پيچرا ڏيکاريندڙ سج صبح جو ئي لهي چڪو هيو. پروين شاڪر پنهنجي جوانيءَ ۾ زندگيءَ جي سفر کي اڻ پورو ڇڏي هڪ اهڙي واٽ تي وک رکي هئي، جتان موٽڻ ممڪن نه هوندو آهي. هوءَ هوا وانگر هئي. هوائن تي ڀلا ڪو زور هلندو آهي ڇا؟ سندن مرضي، جنهن پاسي چاهين، وڃي سگهن ٿيون.

فرانس جي نالي واري شاعر پال ورلين جي هڪ مشهور نظم جون پهريون سٽون ڪجهه هن ريت آهن:

هو منهنجي دل ۾ ڳوڙهن وانگر وهي ٿو،

۽ شهر تي بارش وانگر وسي ٿو.

صوفي حضرت غمدل فقير- هيمون ڪالاڻي (Hemo Kalani)

رمزون رند ئي پروڙين

هيمون ڪالاڻي

تصوف جي مالها جپڻ سنڌ جي خمير جي مرڪ آهي، سنڌ جي سر زمين جي آغوش ۾ جهڙيءَ ريت صوفي ازم پروان چڙهي سماجي سائنس جي طرز فڪر اختيار ڪري ذات جي خودشناسيءَ کان انسانن جي وجود کي ڪائنات جي محرڪ واري حيثيت ڏيارڻ واري غرض تائين جيڪو درس ڏيئي تدريس ۽ تبليغ ڪئي آهي، ان جو مثال نه ٻڌي فڪر توڙي جين مت ۽ ٻين مذهبن جي روشن خيال زاوين ۾ به نه ٿو ملي.

علي! تون خاموش ڇو آهين؟! - اقبال هاليپوٽو (Iqbal Halepoto)

علي! تون خاموش ڇو آهين؟!

اقبال هاليپوٽو

ارسطوءَ چيو آهي ته ”شاعري فلسفي کان وڌيڪ ڳوڙهي ۽ پيچيده آهي، ۽ فلسفي کان وڌيڪ گهرائي رکندڙ اظهار جو طريقو آهي“. اهو ته خيال آهي ارسطوءَ جو، پر حقيقت جي نگاهه سان ڏسجي ته شاعري جيتري پيچيده ۽ ڳُوڙهي آهي اوتري وري سادي سلجهيل سُٽ جيان آهي، جيڪا ازخود روح جي گهراين تائين گهڻن الجهيل سُٽن کي سلجهائي به ويندي آهي، ۽ اها ئي هڪ شاعر جي خوبي هوندي آهي ته هو الجهيل شين کي ڪيترو سلجهائي ٿو سگهي. تڏهن ته شاعري هر محاذ تي رهبريءَ جي دعوى ڪندي رهي آهي جيڪا سچ به ثابت ٿي آهي. سماج جي ننڍن ننڍن مسئلن کان وٺي قومي بقا جي جنگن تائين شاعري ئي پنهنجي ڀرپور ڪردار سان اڳيان اڳيان هلندي آهي جنهن جي نتيجي ۾ ئي شاعر قومن جا نه رڳو ورثا قبول ڪيا ويندا آهن پر انهن کي اهو مقام به مهيا ٿيندو رهيو آهي جنهن تي قومون پنهنجي تاريخ ۾ هميشه ناز ڪنديون رهيون آهن. شاعري جيسين زنده هوندي آهي تيسين قومون پنهنجي بقا جي جنگ ڏاڍي جاندار انداز سان وڙهنديون رهنديون آهن. ائين اسان به پنهنجي قومي تاريخي ورثن سميت ان شاعري تي فخر ئي ڪندا رهيا آهيون جنهن جي طفيل اسان جا نسل پنهنجو ڪنڌ اوچو رکندا آيا آهن.

آمريڪا جا سنڌي - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

آمريڪا جا سنڌي

رکيل مورائي

جڳ مشهور يورپي ليکڪ جان ڪوليئر کي دنيا ۾ سنڌين جو گهڻ گهرو سمجهيو ويندو آهي، جيڪو آمريڪا ۾ سنڌين بابت تحقيق ڪندو رهيو ۽ آخر هن ڪتاب لکيو ”آمريڪا جا سنڌي“. هن نهايت تفصيل سان هن ڪتاب ۾ اهو ڄاڻايو آهي ته سنڌي اصل ۾ آمريڪا جا اصل واسي آهن، جن کي يورپي قومن الڳ الڳ نمونن سان هيٺ ڌڪي ڇڏيو ۽ هاڻ اهي پناهه گير جيڪي مختلف ملڪن مان آمريڪا ۾ اچي رهيا، انهن اصلوڪن سنڌين کي جن کي ريڊ انڊين چيو ٿو وڃي، انهن کي شهرن کان پري ڌڪي ڇڏيو ۽ پاڻ آمريڪن ٿي ويٺا.

جان ڪوليئر جو چوڻ آهي ته اصل آمريڪا جا وارث اهي سنڌي آهن، جن تاريخ جي ستم کان آمريءَ مان سفر شروع ڪيو ۽ اڄوڪي آمريڪا ۾ وڃي وسيا، جن پنهنجي جوڙيل شهر کي آمري ــــــ ڪا سڏيو.

هاڻوڪو آمريڪا انهن آمريءَ مان سفر ڪندڙن سنڌين وارو آمريڪا ئي آهي. جن جي صديون پراڻي تهذيب، ٻولي، ڪلچر اڄ به موجود آهي اڄ جا انڊين پراڻا سنڌي آهن، ڇاڪاڻ ته ريڊ انڊين، ڳاڙها سنڌي آهن، انڊيا نالو پڻ انڊس، يعني سنڌ، سنڌوءَ تان وريل آهي، ڇاڪاڻ جو سنڌ کي ئي انڊس سڏيو ويندو هيو. جيڪو اصل سنڌوءَ سان جڙيل آهي ان  ڪري ڳاڙها انڊين اصل ۾ سنڌي هئا.

سمنڊ جي هن پار - احمد سولنگي (Ahmed Solangi)

سمنڊ جي هن پار

(بخشل باغي جي شعري مجموعي ”سمنڊ جي هُن پارُ“ جو مختصر جائزو!)

احمد سولنگي

خليل جبران منهنجي وڻندڙ ليکڪن مان آهي. هُن لکيو آهي ته آرٽ هڪ اهڙي وِک آهي جيڪا سدائين ابديت ڏانهن کڄندي آهي.

محمود درويش جو هڪ نظم آهي ته:

شاعر لاءِ ضروري آهي،

نئون جام ۽ نئون گيت،

مون وٽ داستانن جون ڪُنجون آهن،

۽ غلامي جي دؤر جا اَڻ لَڀ پَل آهن،

مان خوشبوئن جي مهڪندڙ خزائن مان،

۽ آرهڙ جي تَتل اُس مان گذري رهيو آهيان،

۽ تاريخ کي هڪ پوڙهي شخص جي چهري ۾ ڏسي رهيو آهيان.

سنڌ جي تاريخ سنڌ جي ٻرندڙ گهٽين جو آئينو آهي ۽ سنڌي شاعري سنڌ جي تاريخ جو رزميه داستان آهي، جنهن جون ڪُنجون اڄ جي شاعر جي هَٿ ۾ آهن.

مختيار سمي جي ٻارن لاءِ شاعريءَ جي مجموعي جو مهاڳ - استاد بخاري (Ustad Bukhari)

استاد بخاري

هنن ٻاراڻن ٻولن ۾ حب الوطنيءَ جا اهڃاڻ آهن

(مختيار سمي جي ٻارن لاءِ شاعريءَ جي مجموعي جو مهاڳ)

ڊگري ڪاليج ۾ جلسو ـــــ مشاعرو ـــــ هڪڙو سانورو سنهڙو سِيپڪڙو نينگرو اسٽيج تي ايندي ئي پنهنجن تيز تِکن، بي ڊپن لفظن ۽ گجگوڙي گيتن سان مون کي ته ڇا، پر سڄي ميڙ کي ڇرڪائي ويو. سندس انگ اهڃاڻ ته ويسر ۾ وکري ويا، باقي جذباتي آواز ۽ انداز منهنجي ذهن ۾ رهجي ويو. هي هو مختيار، خود مختيار، بي اختيار، تان جو مکيار. اهي هڪ ٻئي جا پاڙيسري لفظ آهن، ڏيل ڏيک ۾ نه سهي، قافئي ۾ ئي سهي.

مختيار جو ضد مجبور آهي، ۽ مختيار پنهنجو ضد به آهي. هو هڪڙو ته مختيار ان ڪري آهي جو مائٽن اهو نالو رکيو اٿس ۽ ٻيو ته هو پنهنجي مرضيءَ جو مختيار آهي، اهو به ايتري تائين، ته ڪتاب جو مهاڳ استاد بخاريءَ کان لکرائي يا فيض بخشاپوريءَ کان. باقي بيباڪ شاعري به ڪري ۽ ڇپرائي به سگهي، ان ۾ بي اختيار لڳي ٿو، ۽ مکيار وري ان ۾، ته منهنجي مهاڳ کي لکڻ کان پوءِ ڇپرائي نه ڇپرائي، مرضيءَ جو مختيار آهي.

سرويچ سجاوليءَ جي شاعري - ڀوَن سنڌي (Bhawan Sindhi)

سرويچ سجاوليءَ جي شاعريءَ ۾ ڌرتيءَ جو درد

ڀوَن سنڌي

ڪنهن مون کان پڇيو، “سرويچ سجاولي جي شاعري ۾ ايڏي رواني، سونهن، گهرو مشاهدو، ڌرتيءَ جو درد و ڪرب ۽ انسان جي ڪومل جذبن جي اپٽار جو آخر ڪهڙو راز آهي؟” مون چيو: تو ڪڏهن ٺٽي ضلعي ۾ مست سنڌو درياهه کي نرتڪي نار جيان هوريان هوريان قدم کڻندي، تمر جي ٻيلن سان سرگوشيون ڪندي، مانسرور کان ڪيل ڊگهي سفر جو ٿڪ ڀڃڻ لاءِ سمنڊ کي ڀاڪر پائيندي ڏٺو آهي؟ سياري جي مند ۾ سائبيريا کان ڪهي آيل سيءَ جي ستايل پرديسي پکين کي ڪينجهر ۽ هاليجي ڍنڍ تي پناهه ۽ سڪون ماڻيندي ۽ مٺيون ٻوليون ٻوليندي پسيو آهي؟ مڪلي جي پيٽ ۾ دفن ٿيل علم، ادب ۽ تهذيب جي انمول خزانن، دولهه دليرن جي دليري ۽ ڪينجهر ڪنڌيءَ تي پروان چڙهيل نوري ڄام تماچي جي پيار جي خوشبو محسوس ڪئي آهي؟ جي تنهنجو جواب ‘ها’ ۾ آهي، ته مان سمجهان ٿو ته توکي تنهنجي سوال جو جواب ملي ويو هوندو!

ٻولي، خيال ۽ سنڌي سماج - مبارڪ علي لاشاري (Mubarak Ali Lashari)

ٻولي، خيال ۽ سنڌي سماج

مبارڪ علي لاشاري

دنيا ۾ جڏهن به ٻار ڄمندو آهي ته ان بابت وڏا چرچا ۽ وڏيون ڳالهيون ٿينديون آهن، اهي بيشڪ سندن خاندان، پاڙي يا شهر تائين محدود هجن يا ڪنهن بادشاهه جي گهراڻي ۾ ٻار ٿيڻ جي صورت ۾ سموري بادشاهت يا دنيا ۾ ٿينديون هجن. جيتوڻيڪ اهو لقاءُ نه ته ڪو نئون هوندو آهي نه ڪي اڻ ٿيڻو يا ڪنهن ماڻهو جي وس جي ڳالهه! پوءِ به ان ٻار جي ڄمڻ، صحت، خوبصورتي يا عمل بابت ڳالهيون ٿينديون آهن. ايئن دنيا جي ڪيترن ئي لقائن بابت ڳالهيون ٿينديون آهن، ايتري قدر جو ماڻهو انهن شين بابت به ڳالهائڻ ۽ ٽيڪا ٽپڻي ڪرڻ لڳندا آهن جيڪي سندن وت ۽ وس ۾ نه هونديون آهن ته کين ڪير به اهميت ڏيڻ وارو نه هوندو آهي. ان سموري لقاءٌ کي اسين ٻولي ۾ سهيڙيندا آهيون ۽ هر مختلف لقاءُ کي ان جي نيچر يعني فطرت مطابق بيان ڪندا آهيون. ڪيمسٽري کي ڪيمسٽري جي رجسٽر يعني ڪيمسٽري واري ٻولي، لغت، ٽرمنالوجي، ته فزڪس ۾ وري فزڪس وارا ٽول ٽپڙ ايئن سماجي ٻولي ۾ سماجي لهجو مطلب ته اسين هر شي کي ان شيءَ جي مخصوص شناخت مطابق ڳالهائيندا آهيون.

سنڌ جو شيخ اياز - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

سنڌ جو شيخ اياز

رياضت ٻرڙو

ڏات جو ڪوئي ڏڪار،

ڪو نه پوندو.

سنڌ کي مون آڇيو ايڏو سڪار.....

ڪي صديون وهندو اِهوئي آبشار.....

ڪو اُڃايو ڪو نه رهندو، ڪو به يار.....

ڏات جو ڪوئي ڏڪار،

ڪو نه پوندو،

ڪو نه پوندو.

سنڌ جي لازوال شاعر شيخ اياز جي هيءَ خوبصورت ڪوِتا پڙهي، مان سوچيان ٿو: اياز سنڌ جو آهي يا سنڌُ اياز جي آهي؟ پر وري محسوس ڪيان ٿو، اهو سوال اڻپورو آهي، يا گھٽ ۾ گھٽ ان سوال جو جواب ڳوليندس، ته درست ۽ مڪمل جواب ڄاڻي نه سگھندس. ان سوال کي اڃا به، ٻِيءَ طرح، هيئن پڇي سگھجي ٿو ته سنڌ ۽ شيخ اياز هڪ ٻئي جا آهن يا هڪ ٻئي لاءِ آهن؟ ان جو جواب اياز جي شاعريءَ ۾ ئي آهي. پر، ڪٿي؟ ڪنهن هنڌ؟ ڪيئن؟ ڪهڙيءَ ريت؟ ڏاهپ ۽ ڏات سان ڀرپور، اياز پنهنجي بي پناهه روانِي، رِدم ۽ موسيقيءَ ڀرِي، فن جي عظمتن کي ڇُهندڙ شاعريءَ ۾ هنڌين ماڳين ان جو اظهار ڪيو آهي:

سنڌُ ديس جي ڌرتي تو تي، پنهنجو سيسُ نِوايان،

مِٽي ماٿي لايان.

گيت به مون وٽ تنهنجا ماتا! بيت به تنهنجا ڀايان...

جيءُ جيءُ جيجل! جيءُ جيءُ جيجل! توکي ڪيئن لنوايان...

تنهنجيءَ مٽيءَ منجھ ملان جي، آءٌ امرتا پايان...

ڪتاب ”موسى کان مارڪس تائين“ جا ٻه اکر - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

ڪتاب ”موسى کان مارڪس تائين“ جا ٻه اکر

رياضت ٻرڙو

سائنسي سوشلزم (Socialism) دنيا جو اهو فڪر آهي، جنهن پاڻ منجھ سمايل پورهيت دوستيءَ، همدرديءَ ۽ پورهيت-دوست معاشي برابريءَ توڙي تنظيم ڪاريءَ سبب پورهيت دنيا جي وڏي حصي کي بيحد متاثر ڪيو، جنهنڪري سرمائيدار دنيا نَنهن چوٽيءَ جو زور لڳائي ان کي ختم ڪرڻ ۾ به وسان نه گھٽايو. اهو فيصلو ڪرڻ ته سرمائيدار کَٽي ويو ۽ پورهيت هارائي ويو، يا ڪئپيٽلزم (Capitalism) حاوي ٿِي ۽ سوشلزم پَست، اسان جي موضوع کان ٻاهر آهي. اسان بهرحال اهو ڏٺو ته سوشلزم پورهيت جي عزت ڀرئي جياپي لاءِ اُسرِي ۽ پورهيت جي حق ادائيءَ لاءِ ئي برقرار رهي آهي، پوءِ ڀلي ته ان تي ڪهڙو به ڏکيو وقت آيو هجي يا اها ٻه وکون پٺتي هٽي هجي.

شيخ اياز - انجنيئر اوڀايو خشڪ (Engr. Obhayo Khushk)

شيخ اياز

ھڪ مزاحمتي شاعر

انجنيئر اوڀايو خشڪ

شيخ اياز جنهن سنڌ جي نالي واري شهر شڪارپور ۾ اڄ کان ذري گهٽ هڪ صدي اڳ ۾ جنم ورتو ته ان وقت سندس آسپاس هڪ پُر امن گلشن هيو ۽ ان شڪار پور شهر ڪيترائي ناليوارا شاعر، اديب، استاد ۽ سياستدان پيدا ڪيا. اياز کي ننڍپڻ ۾ سٺا استاد مليا جن نه رڳو سندس تعليم تي ڌيان ڏنو، پر تعليم کان سواءِ ٻين صنفن جهڙوڪ ادب، شعر و شاعري ڏانهن پڻ سندس ڌيان ڇڪايو ۽ سندس تربيت ڪئي. انهن استادن جي تربيت جو نتيجو ئي هيو جو اياز اسڪول جي زماني ۾ اسڪول جي رسالن ۾ لکڻ شروع ڪيو ۽ وقت سان گڏ اهو پوکيل ٻوٽو وڌندو ويجهندو رهيو. اياز اڃا جواني کي مس پهتو ته سنڌ ۾ هڪ سياسي هلچل ڏٺائين، اها هئي سنڌ جي بمبئي کان آزادي جي تحريڪ. سنڌ جيڪا صدين کان هڪ خود مختيار ۽ آزاد حيثيت ۾ رهي هئي، انهي کي انگريزن ۱۸۴۷ع ۾ انتظامي سهولتن خاطر بمبئي پرڳڻي جو حصو بنائي ڇڏيو. سنڌ جي تاريخدان ۽ عظيم قوم پرست اڳواڻ محترم جي-ايم سيد طرفان لکيل ڪتاب ”سنڌ جي بمبئي کان آزادي“ ۾ ان تحريڪ جو تفصيلي ذڪر آهي، سنڌ جي ماڻهن جي ڪوششن سان آخر ۲۳ جنوري ۱۹۳۶ع تي سنڌ بمبئي کان ڌار ٿي هڪ رياست جي حيثيت ماڻي.

سنڌي رسم الخط ۾ تبديليءَ جي ڳالهه - سعيد چانڊيو (Saeed Chandio)

سنڌي رسم الخط ۾ تبديليءَ جي ڳالهه

 سعيد چانڊيو

سال جا اڪثر ڏينهن ڪن مخصوص واقعن جي ڪري اهميت ڏئي ملهايا ويندا آهن جيئن چوڏهن فيبروري پيار ۽ محبت جو ڏينهن ۽ پهرين مئي مزدورن جي عالمي ڏينهن طور ملهايو ويندو آهي. اهڙيءَ طرح وري 21 فيبروريءَ جو ڏينهن مادري ٻولين جي عالمي ڏينهن طور ملهايو ويندو آهي، جنهن جي سفر جي شروعات 2008ع کان ٿي. هر سال فيبروريءَ جي مهيني ۾ ٻين ٻولين جي قلم ڌڻين جيان سنڌي ٻوليءَ جا ماهر ۽ محقق پڻ سنڌي ٻوليءَ جي بچاءُ، وڌاءُ ۽ بقا لاءِ پنهنجون لکڻيون مختلف رسالن ۽ اخبارن جي زينت بڻائيندا آهن. وري ڪي ته انهن جي جواب ۾ ڪالم/ بحث لکندا آهن منهنجي خيال ۾ اها ڪوشش رڳو اخبارن ۽ رسالن تائين محدود رهجي ويندي آهي. حقيقت ۾ اهي لکڻيون فقط وقتي بحث طور لکيون وينديون آهن ۽ ڪوبه عملي تحرڪ پيدا ناهن ڪري سگھيون ۽ وري نئين سال اچڻ تي ساڳيو نئون رينگٽ شروع ڪيو ويندو آهي.

ڪچهريءَ جو ڪَنورُ - سرمد چانڊيو (Sarmad Chandio)

ڪچهريءَ جو ڪَنورُ

سرمد چانڊيو

                                                

                    

                 استاد  پيرل قنبر سان پهرين ملاقات  محبوب شاهه بخاريءَ  جي ميلي تي ٿي. جو ادي پناهه خاتون ميراثيءَ سائينءَ جو ڪلام ڳايوڪلام ڇا جهڙو ڪر سڄي ميلي تي ادي پناهه خاتونءَ منڊُ مُنڊي ڇڏيو هو.

دمان دم ڀيڄ ڀٽائي!
دمان دم ڀيڄ ڀٽائي!
تنهنجي گهر گهر ۾ آ وائي.
دمان دم ڀيڄ ڀٽائي

واهه واهه جا واڪا هئا، مٿس نوٽن جي برسات هئي! سِرائي محمد نواز ناز ته تختين جون تختيون کولي پئي اُڏايون. ٻئي پاسي کان علي حسن خان گُراماڻي منهنجي دوست غلام  رسول ظفر جو والد صاحب هو، اُن جو به جواب ناهي. منهنجي ماما سائين جي زبان تي اهي لفظ ها ته واهه ڙي پيرل واهه ! اها ملاقات چئجي يا نه چئجي! پر استاد پيرل قنبر جو نالو سڀني ماڻهن جي زبان تي واهه واهه سان گڏ پئي هليو. ڪنهن چيو پيرل ماستر آهي. منهنجي دل ۾ هن لاءِ احترام اڃا به وڌي ويو، ڇو ته منهنجو استاد عبدالرحمان مَهِجُورُ به ته شاعر هو. اها منهنجي ٻاراڻي عمر هئي، سياري جي موسم هئي، ميلي جو موقعو هو. 1960ع جو دؤر هو. هاڻي ٽئين درجي کي الوداع چوڻ وارو هئس.

پيرل قنبر لافاني شاعر - احمد علي ”صابر“ چانڊيو (Ahmed Ali Sabir Chandio)

پيرل قنبر لافاني شاعر

احمد علي ”صابر“ چانڊيو

دکيءَ دل جو نه منزل تي گهڙي  پل ڪاروان پهتو،
چمن ۾ مس بهار آئي ته پيغامِ خزان پهتو.

                هن ڌرتيءَ ڪيترائي خليل جبران، غالب، سقراط، بقراط گوئٽي، شيڪسپيئر، شيلي، شيرازي، ملٽن ۽ اقبال ڏنا آهن، پر اسان جي سنڌڙي اتي لطيف، سچل، سامي، استاد، اياز، تارڪ، بيدل، بيڪس، دادن، بيوس، شيرل ۽ پيرل جهڙا ڏاتيار شاعر پڻ عطا ڪيا آهن. سرتاج الشعراء حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي ۽ سچل سرمست جي ڳالهه نرالي آ، سندن جي ڀونءِ تي جيڪي به شاعر، شاعريءَ جي ڏات کڻي آيا تن ۾ هر هڪ جي پنهنجي خوشبوءِ آهي. احمد ملاح جي پنهنجي، استاد بخاريءَ جي پنهنجي، بيوس جي پنهنجي ته اياز جي پنهنجي، پيرل قنبر جي ڏات ۾ جيڪي رمزون اسان کي ملن ٿيون تن جي بيان ڪرڻ جي سگهه شايد ڪنهن وٽ هجي.

الفت جو دَمُ اي پيرل انسان کان پڇيم،
 مقداد کان بلال کان سليمان کان پڇيم،
اويس کان دين، مذهب کان، ايمان کان پڇيم،
 ڪعبي کان طور کان قرآن کان پڇيم،
سڀ ڪنهن چيو آ افضل محبت رسول جي،
 آدم جي حد کان زور آ عزت رسول جي.

غزل گو شاعر پيرل قنبر - ڪوڙل قربدار (Koral Qurbdar)

غزل گو شاعر پيرل قنبر

ڪوڙل قربدار

سنڌ جي تاريخ تي نظر وجهڻ سان معلوم ٿيندو ته سنڌ ڌرتيءَ تي ڪيترائي عالم، فاضل، شاعر اديب، سگهڙ ۽ فنڪار نظر ايندا جن پنهنجي علم ۽ قلم ذريعي انسان کي انسانيت ۽ ماڻهپي جا درس ڏنا آهن انهن پنهنجي پيار محبت جا پيغام عام ڪيا. انهن پنهنجي لفظن سٽن، جذبن ۽ خيالن کي سهيڙي شاعراڻي گلدستي جي صورت ۾ پيش ڪيو جيڪي انهن جي نقش قدم ۽ تخليقي سفر جا پانڌيئڙا آهن انهن جي دنيا الڳ ٿلڳ هوندي آهي اهي پهنجي دنيا ۾ مست مگن رهندا آهن انهن جي ڪا معمولي دنيا نه هوندي آهي هو تخيل جي پرواز جي بلند مقام تي نظر ايندا آهن اهڙي دنيا جو رهاڪو هڪ پيرل قنبر شاعر به هو. جنهن پنهنجي شاعري جي شروعات 1956ع کان باقائده ڪئي. پهريون ”تخلص“ پيرل نالي مولود، قصيده نعت ۽ حمد ججها لکيائين سندس هڪ حمد باري تعاليٰ جو هيٺ ڏجي ٿو

الله ته اهــڙو ڏيندڙ آ، نــڪي دان کٽي نڪي نان کٽي،

سـؤ سال حياتي انسان جي پر ان جو نٿو احسان کٽي،

هٿ آه شفا ڀي شافيءَ جي لوچڻ ۾ ائين لقمان کـٽــي،

هن نفس نڀاڳي گندي جو نٿو گوڙ کٽي گمسان کٽــي.

جڏهن عشق مجازي جي چوٽ لڳس تڏهن پيرل نالي مان پيرل قنبر لکيائين.

سنڌي ڪھاڻي ۽ غلام رباني آگرو - مدد علي سنڌي (Madad Ali Sindhi)

سنڌي ڪھاڻي ۽ غلام رباني آگرو

مدد علي سنڌي

سنڌ جي ٻهراڙين ۾ ڇيڙ ۽ رسائي هڪ ناسور هوندو هو. جاگيرداري سماج ۾ ۱۹ صدي جي سنڌ ڪهڙي هئي؛ ان جو چٽو پٽو عڪس، اوهان کي پير علي محمد راشديءَ جي ڪتاب ”اهي ڏينهن، اهي شينهن“ ۾ موجود ملندو. جيتوڻيڪ سال ۱۹۱۷ع ۾، سنڌ جي مشهور سياسي رهبر رئيس غلام محمد خان ڀرڳڙي، بمبئي ڪائونسل ۾ وڏيون تقريرون ۽ دانهون ڪري، ڇيڙ ۽ رسائي خلاف هلچل هلائي. نتيجي ۾ اها عملي طور ته بند ٿي وئي هئي، پر سنڌ جو زميندار، جيئن اڄ آهي، انهيءَ زماني ۾ پڻ ساڳئي مزاج جو هو؛ اڀرندڙ سج جو سلامي ۽ پنهنجي غريب ڪڙمين کي غلام رکڻ سندن طبعيت ۾ شامل، اهڙي وڏيرڪي وايو منڊل ۾ ساھه کڻندڙ سنڌ جي عام ماڻهوءَ جي مظلوميت اوهان کي ربانيءَ جي هن ڪهاڻيءَ ۾ نظر ايندي. مئي ۱۹۵۵ع جي ’نئين زندگي‘ مخزن ڪراچي ۾ هن ڪهاڻيءَ ”ڪارا ۽ ڳاڙها ليڪا“، ڊسمبر ۱۹۵۵ع ۾ ”پن ٻوڙين پاتال ۾، پهڻ تارين تون“ جون ۱۹۵۶ع ۾ ”هوندا سي حيات“ ٽماهي ’مهراڻ‘ ۱۹۵۶ع ۾ ”الا جهري مَ شال غريبن جي جهوپڙي،“ آگسٽ ۱۹۵۷ع نيئن زندگيءَ ۾ ”نيٺ بهار ايندو“ سيپٽمبر ۱۹۵۷ع جي ’نئين زندگي‘ ۾”اکڙيون اڃايون،“ مارچ ۱۹۵۸ع جي ’نئين زندگي‘ ۾ ”ڪوئڪ“ ۽ نئين زندگيءَ جون ۱۹۵۸ع ۾ ”آب حيات“ شايع ٿيون.