ڊاڪٽر محمد حسن پيرزادي جي ”آتم ڪٿا“ - مسرور پيرزادو (Masroor Pirzado)

مسرور پيرزادو

ڊاڪٽر محمد حسن پيرزادي جي ”آتم ڪٿا“

وڏن ماڻهن جي خوبين مان هڪ خوبي اها به هوندي آهي ته هو پنهنجي وڏائي ٻين تي ظاهر ناهن ڪندا. هو لطيف  جي لفظن ۾ ”لڪا ڀُڻن لوڪ ۾“ هوندا آهن، ۽ پنهنجي نِوڙت، نياز، عاجزي ۽ انڪساري سان پنهنجو پاڻ کي ”ڪجهه به نه“ ڪري پيش ڪندا آهن. ڳوٺ ٻلهڙيجيءَ جو ڊاڪٽر محمد حسن پيرزادو به اهڙو ئي وڏو ماڻهو آهي. هو پنهنجي ڪاميابين ۽ حاصلاتن کي الله سائين جو ڪرم چئي، ڄڻ ته لطيف سائين جي ان بيت جي مختصر ۽ تمام جامع  تشريح ڪري ڇڏيندو آهي، جنهن بيت ۾ اسان جي روحاني هماليا فرمايو آهي ته:

ات ڪرت وارا ڪيترا، ڪرت ڪبو ڪوهه

جيڪو بندو ڪم ڪري، سو مڙيو ئي ڏوهه،

تون پارس آئون لوهه، جي سڃين ته سون ٿيان.

ائين ئي ڊاڪٽر پيرزادي پنهنجي ڪرت ۽ ٽيلينٽ کي ”رب جي رضا“ سمجهندي هميشه اها ئي خواهش رکي آهي ته شل رب هن جي لوهه جهڙي وجود کي سڃي سون ڪري ڇڏي. ۽ رب پاڪ به پنهنجي ٻانهي جي خواهش پوري ڪري هن کي سراپا سونُ بڻائي ڇڏيو.

ڪتاب ”لاڙي پهاڪا ۽ چوڻيون“ جو سرسري جائزو - حڪيم يوسف کتري (Hakeem Yousif Khatri)

حڪيم يوسف کتري

ڪتاب ”لاڙي پهاڪا ۽ چوڻيون“ جو سرسري جائزو

اعظم ڀٽي هڪ ڏينهن آفيس ۾ مون کي چيو ته؛ سائين هڪ دوست جو ڪتاب آهي، ان تي تبصرو لکڻو آهي. خير! مفت جو ڪتاب ملڻ ڪري، مون ها ڪرڻ ۾ دير نه ڪئي. پر پوءِ سوچيم ته؛ تبصرو اڄڪلهه انهيءَ کي چيو ويندو آهي، جيڪو ڪنهن اخبار يا ادبي رسالي ۾ ٻه ڪاپيون موڪلي تبصري لاءِ گذارش ڪبي آهي. ان جو مصنف کي اهو فائدو ٿيندو آهي ته سندس ڪتاب، ان اخبار يا رسالي جي سرڪيوليشن مطابق متعارف ٿي ويندو آهي ۽ ضرورتمند گھرائي وٺندو آهي. مون به ويهارو کن ڪتاب لکي، انهن جا تبصرا شايع ڪرايا. انهيءَ ۾ گھڻو ڪري، ڪتاب جي سائيز، قيمت، ڇپجڻ جو سال ۽ ايڊريس لکي، منڍ ۾ ساراھ ڪبي آهي ۽ آخر ۾ ٿورو گھڻو پروف جون غلطيون يا قيمت زياده هجڻ جو ذڪر يا ڪجهه سٽن ۾ ٿورين ڪوتاهين جو به ذڪر ڪبو آهي. ايئن آخر ۾ لکبو آھي ته ڪتاب انتهائي بهتر آھي ۽ مصنف ڏاڍي محنت ڪري شايع ڪرايو آهي. انهيءَ ڪري هيءُ ڪتاب، هڪ دفعو ضرور پڙهجي. ايئن مڙيئي ادارا جان ڇڏائيندا آهن.

هڪ مُنفرد آتم ڪٿا - ياسر قاضي (Yasir Qazi)

ياسر قاضي

پنهنجي نوعيت جي هڪ مُنفرد آتم ڪٿا

سرڪاري ڪامورا پنهنجي آتم ڪٿا ريٽائرمينٽ کان پوءِ ئي لکندا آهن، جنهن جو سبب اسين سڀ ڄاڻُون ٿا. مون کي اهڙو ڪوبه ڪامورو نه سُجھي، جنهن پنهنجي آتم ڪٿا پنهنجي نوڪريءَ دؤران لکي هجي. ڪي ڪامورا ته پنهنجي ريٽائرمينٽ کان پوءِ به پنهنجي آتم ڪٿا لکڻ جي همت ناهن ڪري سگھندا، خاص ڪري اهڙا ڪامورا، جن کي ”مَرا هُوا هاٿي، سوا لاک ڪا“ واري چوڻِيءَ تي گھڻو ويساهه هُوندو آهي ۽ ريٽائرمينٽ کان پوءِ به ڪا ذميواري ملڻ جي آسري ۽ تاڙ ۾ هُوندا آهن. هُونءَ ته هر ماڻهُوءَ کي پنهنجي خود نوشت لکڻ گھرجي، پر ڪامورا، جيئن ته سياسِي، توڙي عوامي اُٿل پُٿل جو سبب بڻجندڙ يادگار تاريخي واقعن جا گواهه هُوندا آهن، ان جو حصّو هُوندا آهن، يا گھڻن واقعن جا مُحرڪ به هُوندا آهن، تنهنڪري هر ڪاموري کي پنهنجي آتم ڪٿا ضرُور لکڻ گھرجي. سنڌ ۾ آتم ڪٿائُون ته هُونئن ئي گھٽ لکيو ويُون آهن، انهن ۾ به سرڪاري ڪامورن جُون آتم ڪٿائُون نه هئڻ جي برابر آهن. ويجھڙائيءَ ۾ سنڌ جي بيوروڪريسيءَ جي هڪ معروف ڪردار شمس جعفراڻي صاحب پنهنجي آتم ڪٿا لکي آهي، جيڪا ”ڪتيم سڀ ڄمار“ جي سَري هيٺ ڇپي آهي ۽ گھٽ عرصي ۾ چڱي موٽ ماڻڻ وارن ڪتابن ۾ شمار ٿي چُڪي آهي. اڄوڪو ڏينهن ان ڪتاب جي حوالي سان ان ڪري اهم آهي، جو اڄ ڪراچيءَ جي ٽن تارن واري هڪ ٿڌي هوٽل ۾ هن ڪتاب جو مهُورت ٿي رهيو آهي، جنهن ۾ سنڌ جي علم، ادب ۽ ڪاموراشاهيءَ سميت سنڌ جي سياست جا پڻ اهم نالا شريڪ ٿي رهيا آهن.

سنڌو پيرزاده جو شعري مجموعو ”اداسي“ - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

رياضت ٻرڙو

سنڌو پيرزاده جو شعري مجموعو ”اداسي“

ايڪويهين صديءَ جي جديد سنڌي شاعرائن جا، جيڪي نانوَ روشن ستارن مثل، سنڌي شعر ۽ ادب جي آسمان تي جرڪي رهيا آهن، تن ۾ هڪ رنگارنگي ستاري ”سنڌو پيرزاده“ جو به سهڻو واڌارو ٿيو آهي، جنهن جي شاعريءَ جو مجموعو ”اداسي“ چَوڏسا پنهنجي فڪر ۽ فن جي ندرت جا ترورا پکيڙي رهيو آهي:

گيت ڪوئي ڳائڻ لاءِ دل ۾ چاندني آهي،

تو کي گنگنائڻ لاءِ دل ۾ چاندني آهي. (سنڌو)

 اِها ’چاندني‘ ان جذبي، ان اُڇل جو نالو آهي، جيڪو من ۾ موجود سنسار کي مَوجزن ڪري رهيو آهي، جنهن سان دل ۽ دماغ ۾ گيت گونجي رهيا آهن، جيڪي پنهنجي اظهار لاءِ آتا آهن. هيءُ سنسار، هي جذبا، هيءَ چاندني، اِهو سڀ ڪجهه جنهن هستيءَ لاءِ ’سنڌوءَ‘ جي سوچن کي ساگر جي لهرن جيان پکيڙي رهيو آهي اها ’تون‘ آهي. ’تون‘، جنهن کي بيان ڪرڻ هر شاعر، هر اديب، هر محبت ڪندڙ انسان جي لاءِ سهنجو نه آهي. ’تون‘ هڪ جستجو ۽ هڪ آرزو آهي. ’تون‘ اُها ڪيفيت آهي جيڪا جيءَ اندر واسو ڪيون ويٺي آهي، جنهن کان سواءِ اسان کي پنهنجو پاڻ اوپرو محسوس ٿيندو آهي.

ڪتاب: ’اسڪولي لسانيات‘ تي سرسري نظر - ڊاڪٽر الطاف محبوب جوکيو (Dr Altaf Mehboob Jokhyo)

ڊاڪٽر الطاف محبوب جوکيو

ڪتاب: ’اسڪولي لسانيات‘ تي سرسري نظر

سنڌي ٻوليءَ جي بااختيار اداري پاران 2017ع ۾ ’اسڪولي لسانيات‘ جو ڪتاب ڇپايو ويو آهي. تازو نومبر 14، 2017ع تي ڪريڪيولم رويُو ڪاميٽيءَ دوران مڙني ميمبرن جي هٿن ۾ ڏٺم. هڪ معتبر اداري پاران ڇپيل سو به ’اسڪولي لسانيات‘ جي نالي سان، دل سٽ کاڌي ته اهو خريد ڪري ڏسي وٺجي. بيشڪ، سنڌ جي ماڻهن يا عالمن وٽ منهنجي لاءِ اهو تصور هجي ته مون ڪو ’جڙي ٻوٽين‘ تي ڪم ڪري پي.ايڇ.ڊيءَ جي ڊگري حاصل ڪئي آهي، پر لسانيات ۾ دلچسپي رکڻ يا سنڌي ٻوليءَ جو ماستر هوندي، علمي تنقيد ڪرڻ جو حق رکي، چند خال بيان ڪري سگهان ٿو. 

ان ڳالهه کان انڪار نه ٿو ڪري سگهجي ته ليکڪ ’سڪندر ساگر پنھيار‘ جي هن ۾ ڪا محنت ناهي يا ڪارگر ناهي، ليڪن ڪتاب جو شروعاتي حصو ڏسڻ بعد اهو چئي سگهجي ٿو ته هن ۾ ڪنھن ٻوليءَ جي علم رکندڙ ماڻهوءَ جي اصلاح موجود ناهي.

مون کي آهه اٿاريو - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

رکيل مورائي

نامياري محمد علي پٺاڻ جو نئون شاعراڻو ڪتاب

مون کي آهه اٿاريو

سنڌي شاعرن جي ڊگهي فهرست ۾ محمد علي پٺاڻ نمايان طور ڳڻائڻ جهڙڻ نالن مان هڪ آهي، جيتوڻيڪ هاڻ محمد علي پٺاڻ  فقط شاعر نه آهي، سندس  کاتي ۾ نثر جون به چڱيون تخليقي صنفون شامل آهن، ان ڪري هو شاعر به آهي، ته اديب به!

سنڌي ادب کي هن گهڻن رخن کان شاهوڪار ڪيو آهي، اهو سچ آهي،۽ اڄ جي تاريخ تائين هو پنهنجي ان ادبي ڪرت کي لڳل آهي، جنهن ۾ هن ڪڏهن به ٿڪجي ويهڻ جو احساس نه ڏنو آهي، البت ڪيترن ئي ٿڪجي ويهي رهيل دوستن کي هن نئون اتساهه ڏنو آهي، جيڪو سندس پهلو به ساراهڻ جهڙو آهي.

اڄ تائين محمد علي پٺاڻ جو آخري  شاعراڻو ڪتاب ”مون کي آهه اٿاريو“ آهي، جيڪو تازو ئي مارڪيٽ ۾ آيو آهي. سندس جيئن ته ادب ۾ سگهاري سڃاڻپ موجود آهي، ان ڪري سندس ڪتاب ڌيان سان پڙهيو ويندو، ان ۾به ڳالهيون نه آهن.

نصابي ڪتابن ۾ صنفي برابري ۽ انصاف - ڊاڪٽر فهميده حسين (Dr. Fahmida Hussain)

ڊاڪٽر فهميده حسين

نصابي ڪتابن ۾ صنفي برابري ۽ انصاف

گذريل هفتي درسي ڪتابن جي پوسٽ مارٽم بابت پڙهي ڪنهن دوست مون کي لکيو ته پوسٽ مارٽم جو مطلب آهي ”موت کان پوءِ“ اهو ڪنهن ماڻهوءَ جي مري وڃڻ کان پوءِ سندس جسم جي ڪيل وڍڪٽ سان منسوب هوندو آهي، توهان اهو اصطلاح ڇا سوچي استعمال ڪيو. مون جيتوڻيڪ ايتري گهرائيءَ ۾ وڃي ڪو نه سوچيو هو ۽ ان لفظ جي مروج اصطلاحي معنيٰ منهنجي ذهن ۾ هئي، پر اها ڳالهه پڙهي سوچيان ٿي ته جيڪو حال اسان جي نصاب (۽ درسي ڪتابن) جو آهي ان کي ڏسي ته چئي سگهجي ٿو ته اهو ڪنهن به ريت ڪنهن زنده ۽ اڳتي جي سوچ رکندڙ ۽ وڌندڙ قوم جي لاءِ تيار ٿيل ڪونهي، اهو ايترو مدي خارج، ساڪت ۽ قدامت پسند آهي جو نه ئي ڪو اهو اسان کي دنيا ۾ ترقي ڪرڻ ۾ ۽ نه سرخرو ٿيڻ ۾ ڪا مدد ڪري سگهي ٿو، سو جيڪڏهن ان جي وڍڪٽ يا تجزيي لاءِ مون اهو لفظ استعمال ڪيو ته هروڀرو غلط ڪو نه هو.

ديوان امام زين العابدين - ابو رافع (Abu Rafiu)

ابو رافع

هڪ برڪت ڀريو ڪتاب ديوان امام زين العابدين

ڪتاب لکيا ويا آهن، لکيا وڃن ٿا ۽ سدائين لکيا ويندا. ائين هر ڪتاب جو پنهنجو دائرو هوندو آهي. جن ڪتابن جو دائرو ڪائنات جيترو وسيع هوندو آهي انهن کي الهامي ڪتاب چيو ويندو آهي، مذهبي ڪتاب آسماني ڪتاب ڪوٺيا ويا آهن. پر ڪي ڪتاب اهڙا به آهن، جيڪي آسماني نه آهن، پوءِ به انهن جو دائرو گهڻو گهڻو ويڪرو هوندو آهي. اهي ڪتاب، گروهن، نسلن ۽ قومن جي رهنمائي ته ڪندائي آهن، پر اهي ڪتاب، انسان ذات لاءِ رهمنائي جو سبب به بڻجندا آهن. جيڪي انسان کي پنهنجي ننڍين سڃاڻپن کان ٻاهر ڪڍي، انسان ذات جو حصو بڻائيندا آهن، انهن ڪتابن جو مرتبو گهڻو گهڻو اعليٰ ۽ اتم هوندو آهي اهڙن ئي ڪتابن مان هڪ ڪتاب ”ديوان امام السجاد زين العابدين“ آهي.

ساروڻين جا سارس - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

رکيل مورائي

هڪ ڪتاب ۾ محفوظ ساروڻين جا سارس

سائين مير محمد پيرزادو سنڌي ٻوليءَ جو اهڙو اديب  آهي، جنهن جي پهرئين سڃاڻپ ته شاعري آهي، پر هوُ هڪ اعليٰ مضمون نگار، شاھ جي نه رڳو شاعريءَ جو پارکو پر ان جي شعرن ۽ موسيقي جو پڻ هڪ اهڙو ماهر جنهن جهڙا سنڌ ۾ گهٽ اديب هوندا، هن سنڌي ادب ۾ پنج ڪتاب ڏنا آهن جن مان ٻه شاعريءَ جا آهن ۽ ٽي نثر جا آهن، سندس شاعريءَ خاص طور گيت سنڌي نئين شاعريءَ جي اهڙن ميراث آهن، جيڪا ايندڙ ڪيترن نسلن تائين جيڪڏهن پابند شاعريءَ جو اثر رهيو ته اهي اتساھ ڏيندا رهندا.

سائين مير محمد جو اسان جي نسل جي ادبي اوسر ۾ جيڪو حصو آهي اهو اسان جو نسل ياد رکندو، هو لکڻ جي حوالي ۾ اسان جي رهبري هڪ طرف ڪندو رهيو آهي ته نظرياتي طور هڪ وڏو عرصو، سڌي طرح پنهنجي ليڪچرن ذريعي اسانجي رهنمائي الڳ ڪندو رهيو آهي. ظاهر آهي اهو سندس پاسو لڪل آهي، ادبي منچ تان هو مسلسل اسان سان مخاطب ٿيندو رهيو آهي. ڇاڪاڻ ته سڪرنڊ ۽ موري جو نهايت ويجهو تعلق رهيو آهي، ٻيءَ طرح هو سموري سنڌ ۾ هڪ اعليٰ شاعر طور ڄاتو سڃاتو وڃي ٿو.

دنيا دم درياءُ - ادل سولنگي (Adal Solangi)

ادل سولنگي

دنيا دم درياءُ

دادلي ناصر زهراڻيءَ جو سماجڪ اِتهاس جي پس منظر ۾ لکيل ناول مڙيا مڇ هزار ڀاڱا ٿيندي سهڻي. سنڌ ڌرتيءَ مٿان هزارين سالن کان ٿيندڙ ڪاهُن، حملن، چڙهاين، سازشن، ڏاڍين، غدارين ۽ اُرهه زوراين جي وارتائن جي پس منظر کي بيان ڪندڙ شاهه سائين جي هنن آفاقي سٽن سان هن ناول ”دنيا دم درياءُ“ جي ارپنا ڪندي ليکڪ لکيو آهي ته:

مٺڙي جيجل سنڌ! تنهنجي اڻ کٽ دردن جي نالي!

هيءُ ناول اٺن بابن ۾ ورهايل آهي، هن ناول لکڻ ۾ ليکڪ جي مٿان ڪيترن ئي فرضن، ڪيترن ئي قرضن ۽ ڪيترن ئي دردن جو عمل دخل ۽ بارُ محسوس ٿئي ٿو. هن ناول کي سنڌ جي موجوده سياسي، سماجي ۽ معاشي استحصال جو گڏيل دستاويز چئي سگهجي ٿو.

شو ڪيولراماڻي - رئوف عباسي (Raouf Abbasi)

رئوف عباسي

حشو ڪيولراماڻي

نه وسرندڙ شخصيت وطن جي بي بها انسان جو درد

سائين مدد علي سنڌي، ادبي کيتر ۾ ڪنهن تعارف جو محتاج ناهي. اڄ کان 50 سال اڳ جيڪا ٽهي، ٻولي، ادب ۽ قومي حقن لاءِ پرچارڪ ٿي ميدان عمل ۾ نڪتي هئي، مدد علي سنڌي انهن مان هڪ آهي. مدد علي سنڌيءَ جي نثر ۾ قرت العين حيدر جي نثر جهڙي خوشبو پئي جهلڪا ڏيندي آهي.

سندس قلم وڇوڙي جي وڍن، المناڪ تنهاين، محبوب جي جدائي، ڊگهن املتاس جي وڻن، هاسٽل جي جلاوطن زندگي، زندگيءَ جي بي معنيٰ هجڻ جي گواهي ڏيندو آهي. سنڌي ڪهاڻيءَ ۾ پنهنجي منفرد اسٽائيل سان هوُ، اڄ به ناتو جوڙيو ٿو اچي. ساڳئي طرح صحافت، ٻولي ۽ قومي خدمتن جي عيوض، هو ڪيترائي ڀيرا لوهي پڃرن ۾به  واڙجي چڪو آ. سندس لکيل تازو ڪتاب ”حشو ڪيولراماڻي؛ نه وسرندڙ شخصيت“ سنڌي ٻوليءَ جي پڙهندڙن لاءِ بي بها خزانو آهي.

ناول همه اوست جو جائزو - اختر علي گهنڃو (Akhtar Ali Ghanjo)

اختر علي گهنڃو

آغا سليم جي هڪ بهترين ناول

همه اوست جو جائزو

آغا سليم هڪ گهڻ رخي شخصيت جو مالڪ هو. هو هڪ ئي وقت لطيفيات جو ڄاڻو، ٻوليءَ جو ماهر، سفرنامه نويس، ڊرامه نگار، ڪهاڻيڪار، شاعر ۽ ناول نگار هو. آغا صاحب جي شخصيت جو هر پهلو نمايان آهي. هن جي مطالعي ۾ ادب جو وڏو حصو آيو. توڙي جو زندگيءَ هڪ موڙ تي پهچي هو پنهنجي تخليقي ڪم تي تحقيقي ڪم کي فوقيت ڏيڻ چاهي. پر هن جي تخليقي ادب جي اهميت کان انڪار نٿو ڪري سگهجي. سندس ناول همه اوست ۽ انداهي ڌرتي روشن هٿ سنڌي ناول نگاري جي تاريخ ۾ هڪ مائيل اسٽون جي حيثيت رکن ٿا.

سنڌو پيرزاده جي شعري مجموعي ”اداسي“ جو مهاڳ - روبينه ابڙو (Rubina Abro)

روبينه ابڙو

سنڌو پيرزاده جي شعري مجموعي

”اداسي“ جو مهاڳ

(شاعري سنڌوءَ جي روح مان ڦُٽي ٿي)

فنونِ لطيفه ۾ شاعريءَ کي مٿانهون مقام حاصل آهي. اسان جي سماج اندر شروع کان وٺي شاعر کي انتهائي احترام واري نظر سان ڏٺو ويندو آهي. ڪي ماڻهو شاعرن کي خدا جو شاگرد سڏيندا آهن، ته وري ڪي پيغمبر ڪوٺيندا آهن. مرداڻي سماج هئڻ ڪري اسان وٽ مرد شاعرن کي ته سولائيءَ سان پنهنجي فن جي ڪمال جا جوهر ڏيکارڻ جو موقعو ميسر هجي ٿو، پر اتي ئي عورت کي پنهنجي اندر جا جذبا شاعريءَ وسيلي اظهارڻ تي تمام گهڻو ڀوڳڻو پيو آهي. شرم، حياءَ ۽ حجاب جو ڪُوڙو دائرو هميشه عورت جي اظهار جي آواز کي پنهنجي اندر قيد ڪندو آيو آهي. ڪيتريون ئي عورتون هونديون جن جي من ۾ ڏات ڏنگ هڻندي هوندي، پر انهن جي آهه به شعر جو روپ وٺي عام ٿيڻ کان وانجهيل ۽ دٻيل رهجي ويندي هوندي، ڇو ته سندن چپ رسمن، روايتن ۽ غيرتن جي ڌاڳن سان سبيل هوندا آهن. جيڪڏهن ڪجهه عورتون پنهنجي اندر جي اور ڪاڳرتي آڻڻ ۾ سوڀاريون به ٿينديون آهن ته انهن جو ڪلام عام ناهي ٿي سگهندو جو انهن جا مالڪ (مرد) پنهنجي انائن جي خول ۾ ايترا ته قيد هوندا آهن، جو ڀلجان اهي پاڻ به سخن شناس ڇو نه هجن پڙهيل لکيل، دانشور، شاعر ۽ اديب ڇو نه هجن پر اهي ڪڏهن به ناهن چاهيندا ته سندن ڪنهن عورت جي ڪوتائن جو ڪتاب ڇپجي، يا انهن جي شاعري ڪنهن رسالي يا اخبار جي زينت بڻجي... پر جي ڪا عورت شاعره پنهنجون ڪوتائون عام ڪرڻ ۾ سوڀاري به ٿيندي آهي، ته کيس لکڻ ۽ ڇپجڻ جي اجازت به ملي ويندي آهي ته پوءِ اها اجازت به مشروط هوندي آهي، اهڙن شرطن سان جيڪي مرداڻي سماج پاڻمرادو طئي ڪري رکيا هوندا آهن. اهڙا شرط جن لاءِ عورت کي ٻڌائڻ يا سمجهائڻ جي ضرورت ناهي پوندي، هن کي پاڻ ئي پتو هوندو آهي ته سندن شاعريءَ کي ڪهڙي مصلحتن ۽ علامتن جو سهارو وٺڻو آهي. مثال جيڪڏهن اسان سنڌي ٻوليءَ جي پهرين شاعره مائي مرکان کان وٺي هن دور تائين اڀرندڙ شاعرائن جي شاعريءَ مان حوالا کڻون ته پتو پوندو ته انهن جي شاعري پِيرن، مرشدن، سهرن، لاڏن يا وڌ ۾ وڌ پنهنجي مڙسن سان محبت جي اظهار ۽ انهن جي تعريفن جي دائرن کان ناهي نڪري سگهي.

عبدالقادر منگيءَ جو ڪتاب ’جي مون گهاريا ٿر ۾‘ - ڊاڪٽر الطاف محبوب جوکيو (Dr Altaf Mehboob Jokhyo)

ڊاڪٽر الطاف محبوب جوکيو

عبدالقادر منگيءَ جي ڪتاب

’جي مون گهاريا ٿر ۾‘ تي هڪ نظر

حيدر بخش جتوئيءَ جو چوڻ آهي ته ”سنڌ جي ساک کي اسان جي سياستدان، وڏيري، بيوروڪريٽ ۽ مُلي ڪافي هاڃو رسايو آهي، ڇاڪاڻ ته اهي پاڻ کي قوم کان بالاتر سمجهي، ٻين جي ايجنڊا تي ڪم ڪندا آيا آهن.“

پر استاد بخاريءَ جي هن سِٽ ’جو سنڌ جياري اهو جيئندو رهندو‘ پٽاندر جن ماڻهن قومي ڌارائن تي رهندي سنڌي قوم جي خدمت ڪئي آهي ۽ سنڌ جي ساک کي برقرار رکڻ لاءِ پاڻ پتوڙيو آهي، انهن مان عبدالقادر منگي صاحب به پنهنجي هڪ نرالي حيثيت رکي سگھيو آهي.

ڪير ٿو اڄڪلهه ٺڪرن ڀترن کي پنهنجي آئندي جي ملڪيت سمجهي ان کي اجاگر ڪرڻ لاءِ ساهه ڏئي! گھاري ۾ رهيو، ڀنڀور ڪانفرنس ڪرائي، ان جي تاريخ تي ويچار جا در کولرايائين؛ ٿر ۾ رهيو اتي ٿر ڪانفرنس ڪوٺائي، ان جي پٺتي پيل عوام کي شعور بخشڻ لاءِ وس ڪيائين. هن قحط الرجال واري دؤر ۾ اهڙا سرڪاري آفيسر اسان گھٽ ڏٺا آهن.

ڪتاب سنڌي ٻوليءَ بابت مقالا ۽ مضمون - ادل سولنگي (Adal Solangi)

ادل سولنگي

پروفيسر اعجاز قريشيءَ جو ڪتاب

سنڌي ٻوليءَ بابت مقالا ۽ مضمون

ڪتاب ۾ ناشر پاران نوٽ، پيش لفظ سنڌ ۾ ٻولي ۽ سياست. سنڌي ٻوليءَ جو مقدمو، سنڌي ٻوليءَ جو استعمال ۽ ترقي، سنڌي ٻولي ۽ سماج، سنڌي ٻوليءَ جو بگاڙ، سنڌي ٻولي: ماضي حال ۽ مستقبل، سنڌي مادري ٻوليءَ جي تعليم: تاريخ ۽ پس منظر، سنڌي ٻولي بحيثيت ڪاروباري ٻولي، ون يونٽ دور ۾ سنڌي ٻولي، ادب ۽ تعليم، سنڌي ٻولي ۽ حيدر بخش جتوئي، ثقافت جو ڏينهن ۽ سنڌي ٻولي.

سنڌي ٻوليءَ جي تاريخ، اهميت ۽ ضرورت، سماجي ڪارج، انتظامي ۽ ڪاروباري وهنوار کان ويندي تعليم جو ذريعو، سنڌي ٻولي هجڻ ۽ ٻوليءَ جي واڌ ويجهه، ترقي بابت ليکڪ جي ٻولي جي مسئلي تي حقيقي نگاهه رهي آهي. ٻوليءَ جو درد ۽ پيڙا محسوس ڪندي ٻوليءَ بابت انتهائي اهميت جوڳا ويچا ونڊيندي پروفيسر اعجاز قريشيءَ اسان جي ملڪ ۾ ٻولين سان ٿيندڙ ٻه اکيائي/ناانصافيءَ بابت انتهائي سنجيدگيءَ سان لکندي فطري ٻولين کي نظر انداز ڪرڻ ڪنهن ٻي ٻوليءَ کي مٿانهون مقام ڏيڻ يا فطري قومي ٻولين کي مقامي ٻوليون چئي نظر انداز ڪرڻ واري روش جو کلي دل سان اظهار ڪيو آهي.

ڪتاب ”محبت جن جي من“ - ادل سولنگي (Adal Solangi)

ادل سولنگي

رياضت ٻرڙي جو سهيڙيل ڪتاب

”محبت جن جي من“ جو تعارف

هن ڪتاب جا 5 ڀاڱا / باب آهن ، ڪتاب جو پيش لفظ لکيو آهي رياضت ٻرڙي، جڏهن ته سڀ کان پهرين ٻه پروفائيل ڏنل آهن، ٻيون مقالا / مضمون جن جو انگ 10 آهي. 3 ڪتابن جا اڀياس، تعارف ۽ تبصرا -13 ڏنل آهن، 4 تاثر ۽ يادگيريون 31، جڏهن  ته 5 ڀاڱي / باب ۾ ڊاڪٽر محبت بابت شاعري ڏني وئي آهي.

اپريل 1997ع تي وڇڙي ويل ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جي 20 هين ورسيءَ جي موقعي تي شايع ڪيل هي ڪتاب جنهن کي”اڪيڊمي ادبيات“ جي مالي سهڪار سان شايع ڪيو ويو آهي، جنهن ۾ ڊاڪٽر محبت ٻرڙي بابت لکيل، مختلف ليکڪن جون لکڻيون شامل ڪيون ويون آهن. ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي جو هي 54-هون ڪتاب آهي جيڪو قنبر ۽ ڄامشوري کي ارپيو ويو آهي، جتي ڊاڪٽر محبت ٻرڙي پنهنجي حياتيءَ جا ڪيترائي املهه ورهيه گذاريندي علم ۽ ادب لاءِ جاکوڙ ڪئي. ڊاڪٽر محبت جا 19 ڪتاب سندس لاڏاڻي کان پوءِ ڇپرايا ويا آهن. جڏهن ته هيءُ 20-هون ڪتاب  ڊاڪٽر محبت بابت مختلف ليکڪن جون لکيل لکڻيون آهن، جن ۾ ڊاڪٽر محبت جي علمي، ادبي، سياسي، سماجي، صحافتي، تخليقي، تنقيدي، تحقيقي ۽ تحريڪي وهنوار جا احوال ڏنل آهن، ته ڪهڙيءَ ريت هڪ نوجوان پنهنجين صلاحيتن آڌار سنڌ جي علمي، ادبي، سياسي، سماجي ۽ صحافتي دنيا ۾ پنهنجي حيثيت مڃرائي. ”ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جي زندگي ننڍايل خاڪو“ رياضت ٻرڙو، سندس ڄم ۽  تعليم، نوڪري ۽ خانگي ڪلينڪ، شادي ۽ اولاد، مطالعو، ادبي، صحافتي، سرگرميون، پبلشنگ ادارو، سنڌالاجيءَ لاءِ ڪيل ڪم، سماجي خدمتون، قلمي نالا، سنڌي ادبي سنگت قنبر سان وابستگي، سياسي سرگرميون، تخليقي، سياسي ڪتاب، عوامي  تحريڪ سان وابستگي، علمي ۽ عملي ڪم جي شروعات، وفات، ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي پاران ڊاڪٽر محبت جي شايع ٿيل ڪتابن جو وچور ڏنو ويو آهي. پروفائيل-2 ۾ ڇپيل / اڻ ڇپيل لکڻين جو وچور ڏنو ويو آهي.

ڌرتي: منهنجو گهر - ادل سولنگي (Adal Solangi)

ادل سولنگي

ڌرتي: منهنجو گهر

هن ڪتاب جو پهريون ڇاپو 2009ع ۾ پڌرو ڪيو ويو هئو. ڪتاب جي علمي اهميت کي ڏسندي هاڻي ڪتاب جو هي ٻيو ڇاپو پڌرو ڪيو ويو آهي.

* هن ڪتاب ۾ ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جون لکڻيون شامل آهن جن ۾ سائنسي انداز فڪر سمايل آهي، غير سائنسي ۽ وهمي سوچ جي نندا ڪيل آهي، هن تحقيقي طور جيڪي به لکڻيون لکيون آهن، اهي اڻ ڄاڻائي، ڄٽائپ، سونسي، وهم، عقيدي، زوربار، جهل کان آجيون آهن ۽ ڄاڻ، سوچ، سمجهه، عقليت پسنديءَ، دليل، مشاهدي ۽ تجربي تي آڌاريل آهن. هن جي ادبي ۽ تحقيقي  مقالن / مضمونن  ۾ پڻ روايت پرستيءَ بدران استدلال کي پرکي سگهجي ٿو.

ناول ”پيار درياهه“ - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

رکيل مورائي

ناول ”پيار درياهه“ ڪجهه نئون ڏئي ٿو

سنڌيءَ ۾ ناول تيزيءَ سان لکجي رهيو آهي. اها ڳالهه خوشي ڏيندڙ آهي، ان کان به وڌيڪ خوشي ڏيندڙ ڳالهه اها آهي ته سنڌي ناول ”نئين“ ڏانهن وڌي رهيو آهي. ائين اميد جاڳي آهي ته گهڻي کان گهڻا ناول لکيا ويندا ته انهن مان گهڻي ئي سٺا ناول ظاهر ٿي پوندا.

نئين صدي اها آس پوري ڪري رهي آهي ته سنڌي ادب ۾ ناول جي حوالي سان جيڪا غربت آهي، ان ۾ ڪا گهٽتائي اچي ۽ پڪ سان سنڌي ادب ناول جي ڏس ۾ شاهوڪاريءَ ڏانهن وڌي رهيو آهي. ايئن ڪجهه نئون به ڏيڻ لڳو آهي. جنهن جو اندازو تازو ئي ڇپيل اسحاق انصاريءَ جي ناول ”پيار درياهه“ پڙهڻ کان پوءِ لڳائي سگهجي ٿو، جنهن ناول مون کي بيحد گهڻي خوشي ڏني آهي. تخليقي حوالي ۾اسحاق انصاريءَ جو هيءُ ٻيون ناول آهي، سندس پهريون ناول ”خالي بينچ“ آهي، جنهن ڪافي پذيرائي ماڻي ۽ هڪ کان وڌيڪ ڇاپا ڇپجي چڪو آهي. سندس هيءُ نئون ناول گهڻو ڪجهه نئون ڏئي ٿو.

رخسانه پريت ۽ نگاهن جا سجدا - سنڌو پيرزادا (Sindhu Pirzada)

سنڌو پيرزادا

رخسانه پريت  ۽ نگاهن جا سجدا

محترمه انيس هارون ڪتاب ”فيمينزم اور هم“ ۾ لکي ٿي ته ”پاڪستان ۾ عورتن جي جدوجهد ابتدائي مرحلي ۾ آهي، هتي عورت زندگيءَ جي بنيادي حقن مثال طور تعليم جو حق، اچ وڃ تي پابندي نه هجڻ، پنهنجي مرضيءَ جو روزگار ڪرڻ، پسند جي شادي ڪرڻ ۽ هڪ انسان جي حيثيت سان معاشري ۾ سڃاڻپ جو حق هجڻ کان به محروم آهي. غيرت جي نالي تي قتل، ڪاروڪاري، عورت جي خريد فروخت، ڏي وٺ جي شادي ۽ سام رکڻ جهڙيون ڪڌيون رسمون بغير ڪنهن روڪ ٽوڪ جي جاري آهن. انهن سڀني رسمن جو ختم ٿيڻ ئي عورت جي عزت ۽ حيثيت جي بحاليءَ طرف پهريون قدم آهي.“

ان ئي حوالي سان ڊاڪٽر فاطمه حسن جو چوڻ آهي ته ”اڄ سڄي دنيا جون عورتون ان ڳالهه تي متفق آهن ته صدين کان انهن کي ٻيائي ۽ بي عزتيءَ جو نشانو بڻايو پيو وڃي، بحيثيت انسان انهن کي گهٽ ۽ ڪمتر سمجهيو ويو آهي، عورتن کي ذهانت، عقل، فڪر، دانش ۽ علم کان محروم مخلوق ثابت ڪرڻ، اهل قلم جو مشغلو رهيو آهي. تهذيب ۽ تمدن جي تاريخ مان عورتن جو وجود غائب آهي. اهڙي منفي رويي کي تبديل ڪرڻ ۽ سماجي رويي تي تنقيد ڪرڻ جيڪو اهڙي غير مساوي سلوڪ کي تقويت ڏئي، فيمينزم آهي“.

”طبي پهاڪا ۽ چوڻيون“ جا ’ٻه چار لفظ‘ - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

انجنيئر عبدالوهاب سهتي جي ڪتاب

”طبي پهاڪا ۽ چوڻيون“ جا ’ٻه  چار  لفظ‘

رياضت ٻرڙو

دنيا جي علمي، ادبي ۽ سگھڙ ٻولين ۾ سنڌي ٻولي هر لحاظ کان شامل مڃي وئي آهي، جيڪا دنيا جي انهن پهريتي ۵۰ ٻولين ۾ ڳڻجي ٿي جن جا ڳالهائيندڙ گھڻا آهن. ان حوالي سان، سنڌي ٻوليءَ جي جاگرافي، سنڌ سُوڌو، مختلف ملڪن ۽ علائقن ۾ پڻ پکڙيل آهي جتي سنڌي ٻولي پنهنجو سماجي، ثقافتي، علمي ۽ ادبي ڪارج نڀائيندي رهي ٿي. ان ڪارج جو هڪڙو، گھڻ-رخو اظهار، پهاڪا ۽ چوڻيون، محاورا ۽ ورجيسون پڻ آهن، جن ۾ سمايل ۽ سانڍيل لوڪ ڏاهپ کي هر سڄاڻ ماڻهو چڱيءَ پر ڄاڻي ۽ سمجھي ٿو. جڏهن ته عام ماڻهو ان جو پنهنجي سماجي اٿاويٺيءَ واري زندگيءَ ۾ عملي واهپو ڪري ٿو.

اهڙن سڄاڻ ماڻهن ۾ انجنيئر عبدالوهاب سهتو پڻ شامل آهي. هُن ٻوليءَ جي انهيءَ لوڪ ڏاهپ کي نه صرف سمجھيو، پرکيو ۽ پروڙيو آهي، پر ان تي مسلسل تحقيق ڪندو ۽ ان جي خوبين، وصفن ۽ اهميتن کي لکت وسيلي بيان پڻ ڪندو رهيو آهي، جنهن سبب سندس نانءُ پهاڪن، چوڻين ۽ ورجيسن تي تحقيقي ڪم جي حوالي سان نروار ٿي بيٺو آهي. خاص ڪري، سهتو صاحب جنهن خاص انداز ۽ موضوعي ورڇ سان پهاڪن ۽ چوڻين تي ڪم ڪري رهيو آهي، اهو جس لائق آهي. نه صرف اهو، پر هُن ته پهاڪن ۽ چوڻين تي مختلف محققن پاران کانئس اڳ ٿيل تحقيقي ڪم کي به نئون سنئون (up-date) ڪري، سنواري ۽ سڌاري، ٻيهر جيئاريو آهي.

سهتي صاحب جو موجوده ڪتاب ”طبي پهاڪا ۽ چوڻيون“، پنهنجيءَ تحقيقي سٽاءَ ۾ بيحد وڻندڙ انداز رکي ٿو جنهن ۾ طب سان تعلق رکندڙ پهاڪن ۽ چوڻين کي ذيلي موضوعن ۾ ورڇي، بخوبي پيش ڪيو آهي. ان لاءِ کيس واڌايون پيش ڪيان ٿو.

غلام محمد جو ڪتاب ”تو کان پوءِ“ - فريد ڪيريو (Fareed Keeryo)

شاعري هڪ شرف آهي

غلام محمد جو ڪتاب ”تو کان پوءِ“

فريد ڪيريو

شاعري هڪ اهڙو شرف جيڪو ڌرتيءَ جي من گولي تي جنم وٺندڙ گهر ان جي نصيب ۾ ناهي هوندو، جن اشرف الخلوقات مان به ڪي چند چونڊ ماڻهو اهڙا هوندا آهن جن کي اهو شرف حاصل هوندو آهي. هتي مان پنهنجي ڳالهه جي مقصد کي وڌيڪ واضح ڪرڻ جي لاءِ سنڌ ڌرتيءَ جي سٻاجهڙي شاعر مفتون ڪورائيءَ جي ڪتاب ”رُنيون ڪهڪشائون“ مان ورتل آسي زمينيءَ جي هنن خوبصورت سٽن جو سهارو وٺندس ته شاعري شعور عمل آهي يا لاشعوري انهيءَ فلسفيانه بحث کان پري رهندي شاعريءَ لئه اهو ته طئي آهي ته شاعري غير معمولي ماڻهن جي غير معمولي صلاحيت ۽ حاصلات آهي، جيڪا هڪ مهان تخليقڪار جي طرفان پنهنجي ئي تخليق کي عطا آهي تحفو آهي، ڏات آهي، پوءِ اُن ڏات جو ڀاڱو ڪنهن کي ڪنهن کي ۽ ڪيترو ڪيترو ملي ٿو اهو پنهنجو پنهنجو ڀاڳ آهي.

قرآن مجيد جا سنڌي ترجما ۽ تفسير - ڊاڪٽر خضر نوشاهي (Dr. Khizr Noshahi)

قرآن مجيد جا سنڌي ترجما ۽ تفسير

ڊاڪٽر خضر نوشاهي

سنڌ جي اڀرندڙ محقق ڊاڪٽر عبدالرزاق گهانگھري صاحب جي ڊاڪٽريٽ جي ٿيسز جو اختصار ”قرآن مجيد جا سنڌي ترجما ۽ تفسير“ جي عنوان سان مهراڻ اڪيڊمي شڪارپور طرفان ڪتابي صورت ۾ شايع ٿيو آهي. انهيءَ موضوع تي اِها پهرين ڀرپور ڪوشش آهي. اڳ ۾ اِنهيءَ موضوع تي صرف هيٺيان چند مختصر مقالا ڇپيل هئا:

(1) علامه غلام مصطفيٰ قاسمي جو مقالو ”قرآن پاڪ جا سنڌي ترجما ۽ تفسير“، هي مقالو پهريائين ٽن قسطن ۾ ماهنامه نئين زندگيءَ ڪراچي، سال 1964ع جي ٽن پرچن مارچ، مئي ۽ جون ۾ ڇپيو ۽ ٻيهر سنڌي ادبي بورڊ جي رسالي مهراڻ نمبر 1-2/ 1980ع ۾ ڇپيو ۽ ٽيون ڀيرو ”ماهوار شريعت سکر“ ۾ فيبروري 1987ع ۾ به ڇپيو.

(2) ميرزا عباس علي بيگ جو مقالو ”قرآن جي اشاعت ۽ اُن جا ترجما“، ماهنامه نئين زندگي ڪراچي جي فيبروري 1987ع واري پرچي ۾ ڇپيو.

”خوشيون پرڏيهه جا پنڇي“ جو جائزو - غوث پيرزادو (Gaos Pirzado)

سنڌي شاعريءَ جو مست قلندر

سائل پيرزادي جي شعري مجموعي

”خوشيون پرڏيهه جا پنڇي“ جو جائزو

غوث پيرزادو

پنهنجي ظاهري ڏيک ويک ۾ پرين ۽ شهزادن جي ڪهاڻين ۾ موجود شهزادن جهڙو پراسرار شخص ۽ شاعر جو نالو آهي سائل پيرزادو، جنهن جي اکين ۾هڪ سمنڊ ڇوليون هڻندو رهندو آهي. بظاهر هن خاموش شاعر جي شاعري هڪ آتش فشان آهي، جيڪو آتش فشان دنيا کي ساڙي ۽ ٻاري رکڻ جي ڀرپور سگهه رکي ٿو:

حقيقت هن حال جي ظاهر ڪريان ذري،

لڳي ماٺ مرن کي، ڏونگر پون ڏري،

وڃن وڻ ٻري اوڀڙ اڀڙي ڪين ڪي. (شاهه) 

هن شاعر جا ٽهڪ اوڙڪون ڪري سانوڻيءَ جي مينهن جيان وسي پوندا آهن ته شاعري بڻجي پوندا آهن ۽ جهڙالي جهڙي سندس شاعري پڙهي روح اداس ٿي وڃي ٿو. سندس گفتگوءَ ۾ بارشن کان پوءِ ڌرتيءَ مان اٿندڙ مٽيءَ جي سڳنڌ ماڻهوءَ تي خمار طاري ڪري ڇڏي ٿي. ڳالهين جي ڳهير سائل پيرزادي جي ڪچهرين ۾دريائي ڪچي جي ماڻهن وارو مزو رکيل آهي جنهن جي ڪچهرين مان اٿڻ تي دل ئي نه چوندي آهي. سندس شاعري به سندس شخصيت جو ڀرپور عڪس آهي. هي وڏين اکين وارو اداس شاعر پنهنجي شخصيت مان مون کي انهن بي باڪ جوڌن مان بچي نڪتل سپاهي لڳندو آهي جن ڌرتيءَ جي دشمن جلادن سان ويڙهه وڙهندي پنهنجي جوانين جا نذرانا پيش ڪيا. هن کي مان ايترو نه سڃاڻان، پوءِ به سندس تخليق منهنجي اتساهه جو ڪارڻ ان ڪري به آهي جو اها فطرت جيان حسين، خوبصورت ۽ معصوم آهي. هن جيڪي به ڪجهه لکيو آهي سو سندس دل کان ٻاهر ناهي. هن جي سٽ سٽ سندس ٽٽل جذبن جو آواز آهي. هن جي شاعري آرٽيفيشل ناهي تنهن ڪري هر پڙهندڙ سندس شاعري سان گڏ سفر ڪري ٿو.