سعيد سومري جي ڪتاب ”اڌ خيال جي خاڪ“ جو مهاڳ - عـلي صـفـدر

حُسن، جيڪو ڪڏهن به مرڻو ناهي

سعيد سومري جي ڪتاب ”اڌ خيال جي خاڪ“ جو مهاڳ

عـلي صـفـدر

آءٌ سعيد سومري جي شاعريءَ جي چوٿين ڪتاب ’اڌ خيال جي خاڪ‘ تي جڏهن مهاڳ لکڻ چاهيو پئي، تڏهن هاڪار ۽ انڪار جي چؤواٽي تي اچي پاڻ ئي بيهي پئي ويس.

رڪجڻ جو سبب؟

کوڙ ساترا سوال. ۽ هڪ خدشو!

آءٌ سنڌ جي هِن سپرونج شاعر، ٻهڳڻي نثر نگار ۽ نقاد نيڻ رکندڙ اهم ليکاريءَ سان انصاف ڪري سگھندس؟
انصاف؟

ماڻهو اجرا، رستا ميرا - مهرالنساءِ لاڙڪ (Maherul Nisa Larik)

ماڻهو اجرا، رستا ميرا

مهرالنساءِ لاڙڪ

ڪي شاعر، امن ۽ محبت جا سفير هوندا آهن، پر ڪي شاعر دردن جا سفير پڻ هوندا آهن، جيڪي پنهنجا درد ونڊيندي ٻين جا درد پاڻ ۾ ۽ پنهنجي شاعريءَ ۾ سمائي وٺندا آهن. محبت، رومانس، انسان جا مجموعي درد، خوشيون، پيار جا رُساما ۽ ايندڙ وقت جي خطرن جي آگاهي سان ڀريل، ادب، فن ۽ شاعري جي اسان وٽ ڪابه کوٽ نه آهي.

سنڌ ڌرتي هر دور ۾ جتي دودا دلير، هوشو جهڙا باهمت هيمون، روپلي جهڙا بهادر پيدا ڪيا آهن اُتي مهان شاعر سيبتا سگهڙ، عالم ۽ اديب به پيدا ڪيا آهن، جيسين هي دنيا قائم ۽ دائم آهي ته اِهو سلسلو هلندو رهندو.

اديبن، عالمن ۽ شاعرن، هميشه اصولن سان وفا ڪئي آهي هو هميشه پنهنجي زبان، ادب ۽ تاريخ سان سچا رهيا آهن، سندن سڄو ڪم احساس سان واڳيل هوندو آهي. جيستائين حُسن ۽ حق، عشق ۽ خوبي دنيا ۾ موجود آهن تيستائين شعر جو ميدان پڻ سرگرم رهندو.

سنڌي ٻولي جي عظيم شاعرن شاهه عبداللطيف کان سچل تائين بيدل، بيڪس، سامي، يوسف ۽ صادق کان ويندي شيخ اياز ۽ استاد بخاري تائين، سڀني اُملهه شاعري ڏني آهي، هينئر به اسان وٽ ڪيترائي اهڙا شاعر موجود آهن جن کي سندن گهري مشاهدي ۽ مطالعي سبب بُلند پائي جي شاعرن ۾ شمار ڪري سگهجي ٿو. اهڙو ئي هڪڙو شاعر ۽ اديب ڊاڪٽرذوالفقار سيال آهي، جنهن وٽ لفظن جا انبار آهن، سندس شاعريءَ ۾ برجستگي آهي. سندس بردبار ۽ خوش مزاج طبع جي ۽ ذهن جي قوت سبب سندس شاعري ۾ سگهه آهي. سندس ڪلام ۾ زور آهي. پنهنجي لياقتن جي آڌار، سندس مان مرتبو، ايمانداري، اخلاق ۽ هُنر اڳئين کان اڳرو نظر اچي ٿو، هُو شاعريءَ جي عميق سمنڊ ۾ ٽٻيون هڻي، ماڻڪ موتي ڪٺا ڪري ٿو.

ڪتاب ”ڪويءَ جي ڪٿا“ تي تبصرو - منوج ڪمار (Manoj Kumar)

جنڊيءَ جي رنگن ڀريل زندگي

ڪتاب ”ڪويءَ جي ڪٿا“ تي تبصرو

منوج ڪمار

ماڻهو آتم ڪٿا ڇو لکندو آهي؟ شايد انهيءَ جو جواب تخليقي ادب سرجڻ واري عمل ۾ ئي ملي سگهي ٿو. اسان گيت، ڪهاڻيون، ناول ۽ ڊراما به ان ڪري ئي لکون ٿا، جو اسان جي اندر ۾ اها خواهش ڀرپور نموني موجود هوندي آهي ته پنهنجن خيالن کي ٻين سان ونڊيون. انهي ڪري اڄڪلهه آتم ڪٿائن کي اُهو ئي درجو حاصل آهي جيڪو تخليقي ادب کي حاصل آهي. هڪ خوبصورت آتم ڪٿا اسان جي اها ساڳي جمالياتي ۽ روحاني اڃ اجهائي ٿي، جيڪا تخليقي ادب جو ٻيون صنفون اجھائينديون آهن ۽ ڪي آتم ڪٿائون ته ڪنهن ادبي شهپاري کان گهٽ به نه هونديون آهن.

منهنجي مطالعي ۾ هن وقت سنڌي جي ڀلوڙ شاعر سوز هالائي جي آٿم ڪٿا ”ڪويءَ جي ڪٿا“ آهي. سوز جي شاعري کي ڪنهن تعارفي حوالي جي ضرورت نه آهي. سوز سنڌي شاعريءَ کي رنگ رتا پيچرا، درشن ڌارو ڌار ۽ من اندر جي موسم (زير طبع) جي صورت ۾ ٽي خوبصورت مجموعا ڏنا آهن. انهي کان سواءِ سوز هالائي سنڌي موسيقيءَ جي بي حد سريلي راڳي محمد جمن جي فن موسيقي تي به ”ڪارون وس ڪيام“ جي نالي سان ڀيٽا ارپي چڪو آهي. نثر ۾ سوز جو هيءُ ٻيو ڪتاب آهي.

امان الله سومرو جي لکيل ڪتاب ”جواب ڏيو“ تي تنقيدي نظر - انجنيئر عبدالوهاب سھتو (Engr. Abdul Wahab Sahito)

امان الله سومرو جي لکيل ڪتاب  

”جواب ڏيو“ تي تنقيدي نظر

انجنيئر عبدالوهاب سھتو

حيدرآباد جي بازارِ حسن سان تعلق رکندڙ، ارم عرف ببليءَ واري مشھور ڪيس ۾ ملوث، ميرپورخاص جي مختيارڪار، ايس.ڊي.ايم ۽ ڊي.سيءَ جي معطل ٿيڻ جي باوجود؛ غير مطمئن، ناراض ۽ احتجاجاً بک هڙتال تي ويٺل، وڪيل ۽ اوٿ ڪمشنر، امان الله سومرو[1] جو لکيل ڪتاب ”جواب ڏيو“ تازو ڇپجي پڌرو ٿيو آهي.

ستن زالن جو وَرُ رهڻ سان گڏوگڏ، گهڻين ئي اصيلائن سان ڪارو منھن ڪندڙ، خيرپورميرس مان لڏي، ميرپورخاص ۾ اچي آباد ٿيندڙ صاحب وٽ ”هُن بازار“ سان تعلق رکندڙ عورتن لاءِ تمام گهڻي عزت آهي، جڏهن ته وچ-واري ماڻھوءَ سان کيس نفرت آهي.

احسان دانش جي ڪهاڻي ڪتاب ”بي سُڪون خواب جو سچ“ ۾ هڪ جھاتي - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

احسان دانش جي ڪهاڻي ڪتاب

”بي سُڪون خواب جو سچ“ ۾ هڪ جھاتي

رياضت ٻرڙو

جيڪي دوست مون کي پنهنجي من اندر محسوس ٿيندا آهن، انهن ۾ سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جو محنتي محقق، منفرد ڪهاڻيڪار، سٺو شاعر، مستقل لکندڙ ۽ کاهوڙي ڪارڪن، هميشه مٺڙي ۽ سندر مرڪ منهن تي پکيڙيندڙ، قربائتو ۽ پيارو احسان دانش به شامل آهي. احسان دانش جي ٻين انيڪ خوبين مان جيڪا خوبي مون کي موهي وجھندي آهي، اها سندس بي انتها ۽ پُر خلوص سچائي ۽ سڪ آهي.

احسان دانش جون ڪهاڻيون مون پڙهيون به آهن، ته ٻڌيون به آهن. هن جي پڙهڻي صاف ۽ ڪهاڻيءَ جي بيان، واقعن ۽ گفتگوءَ سان ٺهڪندڙ هوندي آهي. احسان دانش جي ڪهاڻين ۾ ڪهاڻيءَ جا سڀئي فني جزا، پنهنجي ڀرپوريت سميت سمايل آهن. سندس ڪهاڻين ۾ موضوع ۽ مواد سميت، خوبصورت پلاٽ، ضروري ڪردار، ٺهڪندڙ گفتگو، گھربل ماحول، ڪٿي اڻ لکو ته ڪٿي واضح ڪلائيمڪس ۽ گھڻ رخي پڇاڙي، پڙهندڙ کي ضرور ملندي. احسان جي ڪهاڻين جي ٽريٽمينٽ (ورتاءُ) پنهنجي لکندڙ کي، پڙهندڙ وٽ ڪنهن نه ڪنهن ريت ضرور محسوس ڪرائي ٿي. احسان دانش جون ڪهاڻيون ڳنڀير، کريون ۽ مڪمل آهن. پنهنجي تخليقي انداز مان، احسان دانش پڙهندڙ تي اثرانداز ٿئي ٿو ۽ کيس سوچن لاءِ آماده ڪري ٿو.

ستار ڀٽيءَ جو ڪهاڻي ڪتاب - قيديءَ جي عيد - رکيل مورائي (Rakhyal Morai)

قيديءَ جي عيد

نامياري سماج سڌارڪ ۽ ليکڪ ستار ڀٽيءَ جو ڪهاڻي ڪتاب

رکيل مورائي

ستار ڀٽي صاحب، اسان ڪراچيءَ ۾ رهندڙ ۽ ادبي، ثقافتي توڻي سماجي تنظيمن سان لاڳاپو رکندڙن کان بنهه ڳجهو نه آهي. هو پاڻ ڪنهن زماني ۾ نهايت وڏا وڏا فنڪشن ڪندو هئو. ڪراچي ۾ رهندڙ سنڌين کي هڪ هنڌ تي گڏي وٺندو هئو. اهو سندس شخصيت جو هڪ پاسو آهي. سندس شخصيت جو ٻيو پاسو لاڙڪاڻي ضلعي جي اهم ادبي، سياسي ثقافتي ۽ سماجي شخصيتن بابت ٻن جلدن تي ٻڌل اهو ضخيم ڪتاب آهي، جنهن ۾ لاڙڪاڻي جي ڪنهن به شخصيت بابت تڪڙو مواد ملي سگهي ٿو. شخصيتن بابت هڪ ننڍڙي انسائيڪلوپيڊيا آهي اهو ڪتاب، جنهن جي هڪ جلد جو نالو آهي، لاڙڪاڻو ليڊرن جي ڌرتي ۽ ٻئي جو نالو آهي لاڙڪاڻو امر شخصيتون ۽ ٽيون سندس ڪتاب لاڙڪاڻي جي ئي هڪ شخصيت وطن دوست تاريخدان ۽ برک عالم سيد حسام الدين راشدي بابت انگريزيءَ ۾ آهي.

هاڻ سندس هڪ نئون شخص ظاهر ٿيو آهي، جنهن کي ڪهاڻيڪار ڪوٺجي ٿو، ڇاڪاڻ ته هاڻ جيڪو سندس ڪتاب آيو آهي، ان ۾ سندس ڪهاڻيون آهن. ڪتاب جو نالو آهي قيديءَ جي عيد.

گل شڪر: لوڪ ڏاهپ جو خزانو - حميد سبزوئي (Hameed Sabzoi)

گل شڪر: لوڪ ڏاهپ جو خزانو

حميد سبزوئي

اسان جي لوڪ ادب ۽ عوامي ورثي ۾ ايترا خزانا آهن جو اسان فخريه انداز ۾ اهو چئي سگهون ٿا ته اسان پنهنجي لوڪ ادب ۾ خوشحال ۽ پاڻڀرا آهيون، پر ان بابت چوڻ جي ڳالهه اها آهي ته ان جي سرجڻ ۽ تخليق ڪرڻ ۾ بيشڪ ڪيئي صديون لڳيون هونديون، پر ان کي ميڙڻ، سهيڙڻ ۽ ڇنڊي ڦوڪي ڪاڳر تي لکي، ڇپائي محفوظ بڻائڻ ويهين صديءَ ۾ ئي ممڪن ٿي سگهيو هو. اهو به انهيءَ ڪري جو ويهين صديءَ ۾ سنڌ کي ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، ڊاڪٽر عبدالڪريم سنديلو ۽ انجنيئر عبدالوهاب سهتو جهڙا جاکوڙي ۽ پاڻ ارپيندڙ محقق ۽ نقاد مليا آهن، جن پنهنجو نور نچوڙي، اسان جي لوڪ ورثي کي محفوظ ۽ سڀني جي پهچ ۽ پڙهڻ لائق بڻايو آهي.

انهي سلسلي ۾ انجنيئر عبدالوهاب سهتي ڏيڍ صدي اڳ ديوان ڪيول رام سلامت راءِ آڏواڻي جو پهاڪن جو سهيڙيل ڪتاب ”گل شڪر“ تازو نئين ترتيب ۽ تدوين ڪري ٻيهر ڇپايو آهي. گل شڪر اسان جي لوڪ ادب جي فن پهاڪي جو هڪ خزانو آهي، جنهن ۾ لڳ ڀڳ 570 پهاڪن جي سمجهاڻي ڏنل آهي. عبدالوهاب سهتي جي غير معمولي محنت جو اندازو ان مان لڳائي سگهجي ٿو جو پراڻو ڇپيل گل شڪر لڳ ڀڳ 200 صفحن تي پکڙيل هو، جڏهن ته نئين سر ترتيب ۽ تدوين ٿيل گل شڪر 446 صفحن تي پکڙيل آهي، يعني ٻيڻ کان به ڪجهه سرس آهي.

رضوان گل جي شعري مجموعي ”پيار جي پهرين بارش“ جو جائزو - محمد هاشم حامي (Muhammad Hashim Hami)

گل بڻجي پئو...

رضوان گل جي شعري مجموعي ”پيار جي پهرين بارش“ جو جائزو

محمد هاشم حامي

آرٽ جون مختلف وصفون آهن جن مان هڪڙي Definition اها به آهي ته آرٽ، پنهنجي اندر جي اظهار جو ذريعو آهي. منهنجي خيال ۾ شاعري آرٽ جي ان وصف جو هڪ اعلى مثال آهي.

شاعري جڏهن عرب ۽ ايران کان سفر ڪري سنڌ پهتي ته چڱو عرصو اها عربي ۽ ايراني اثر هيٺ رهي، جيڪا مخصوص موضوعن تائين محدود هئي. پر سنڌ جي شاعرن، شاعري کي عربي ۽ ايراني اثر کان الڳ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ هن وقت سنڌي شاعري، سنڌي ٻوليءَ جي سڃاڻپ جي حوالي سان پنهنجي الڳ تعارف سان اسان وٽ موجود آهي.

ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جي ڪتاب ”ماڻهو ۽ ماڻهپو“ جو اڀياس - رياضت ٻرڙو (Riazat Buriro)

ماڻهپي جو سفر

ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جي ڪتاب ”ماڻهو ۽ ماڻهپو“ جو اڀياس

رياضت ٻرڙو

 ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جو هيءُ ڪتاب ”ماڻهو ۽ ماڻهپو“، سندس ٻيءَ ورسيءَ تي، جيڪا 11- اپريل 1999ع تي منعقد ٿي هئي، ڊاڪٽر اڪيڊمي قنبر پاران ڇپرائي پڌرو ڪيو ويو. ڪتاب جو ٽائيٽل هڪ رنگو آهي، جنهن تي قاضي اختر حيات پاران ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جو اسڪيچ ۽ قلب شاهه بخاريءَ جي خوبصورت ڪيليگرافي ڪيل آهي. هيءُ ڪتاب 112- صفحن تي مشتمل آهي، جنهن ۾ هنن عنوانن تحت 8- عدد ڊاڪٽر محبت جا لکيل ۽ سندس پاران ترجمو ڪيل مضمون ۽ مقالا، رياضت ٻرڙي سهيڙيا آهن: (1) ماڻهو ۽ ماڻهپو، (2) انساني حقن لاءِ جدوجھد جي تاريخ ۽ پس منظر، (3) رياست جي بڻ بابت نظريا، (4) جمهوريت، (5) سنڌ ۾ ماڻهو، (6) پاٿر ڄمار، (7) ماڻهوءَ جھڙو جانار ۽ ماڻهو، ۽ (8) سنڌ ۾ نئين پاٿر (نوپهڻي) ڄمار. انهن اٺن مضمونن مان ٻه مقالا (1) سنڌ ۾ ماڻهو، ۽ (2) سنڌ ۾ نئين پاٿر (نوپهڻي) ڄمار، سنڌ جي نامور محقق ايم ايڇ پنهور صاحب جن جا لکيل آهن ۽ ان جي هڪ ڪتاب مان ورتل آهن، جيڪي ڊاڪٽر محبت جا ترجمو ڪيل آهن.

ڪنهن سَرءُ جي شام ۾ چيريءَ جو وڻ - امداد سومرو (Imdad Soomro)

ڪنهن سَرءُ جي شام ۾ چيريءَ جو وڻ

امداد سومرو

ڪو وقت ٿيو جو اسان وٽ نظرياتي ادب جي حوالي کان صحتمند بحث پڄاڻيءَ پهتا ۽ صرف ذاتي عناد ۽ شخصي پسند ناپسند وارا بحث هلي رهيا آهن. اياز آخري سالن ۾ جيڪا شاعري ڪئي ۽ نظرياتي ادب جي حوالي کان هن جي نظرياتي ۽ ادبي فڪر ۾ جيڪا تبديلي آئي، جڏهن ان تي هن (اياز) جي اسٽينڊرڊ موجب بحث نه ٿيا ته هن مجبورن پوين سمورن ڪتابن جا مهاڳ پاڻ لکيا ۽ اهي مهاڳ گهٽ، پر اياز جي اڌ صديءَ کان مٿي ادبي تجربن، نظرياتي تبديلين ۽ ذاتي تجربن تي ٻڌل ڳوڙهيون تحريرون آهن. اياز جي انهن شعري ۽ نثري مجموعن جا مهاڳ اياز جي گوناگون ادبي مصروفيتن، اڪيلائيءَ ۽ ڏات وارا تجربا آهن، جن تي هونئن ڪنهن اهڙي نقاد کي لکڻ گهربو هو، جنهن جو ادبي مطالعو اياز جي پائي جو هجي ها. اهو ڏڪار ڏسي اياز پوين سالن ۾ پنهنجن سمورن شاعري ۽ نثري ڪتابن ۾ پنهنجي ادبي تجربن جو ذڪر ڪيو آهي. پوين سالن ۾ هن تفصيلي انداز ۾ انهيءَ ڪيفيت تي به لکيو آهي، ته شاعري ڇو ۽ ڪيئن ٿي نازل ٿئي. آخر ۾ هن کي شاعري شعور نه، پر تحت الشعور ۽ لاشعور جي پيداوار لڳي. بقول اياز جي هن اها شاعري ڪولرج جي قبلائي خان وانگر نيم غنودگيءَ ۾ ڪئي هئي.

۹۰ع جي ابتدائي سالن (۱۹۹۳ع) ۾ شيخ اياز جو ۱۹۷ نظمن تي مشتمل مجموعو ”ڇوليون ٻوليون سمنڊ جون“ ڇپيو، جنهن کي اياز جي نظمن واري صنف ۾ معراج سان ڀيٽي سگهجي ٿو. اياز جي اها lyrical شاعري اصل ۾ نظمن واري صنف ۾ اياز جي سڀ کان مٿاهين چوٽي هئي، حالانڪ اياز جا نظم اڳ به بينظير آهن ۽ ”چنڊ چنبيلي ول“، ”رڻ تي رم جهم“، ”وڄون وسڻ آيون“ ۾ لازوال نظم آهن.